Najlepsze ceny Specjalne oferty dla członków klubu książki PWE Najtańsza dostawa

Praca i Zabezpieczenie Społeczne nr 1/2019

ISSN: 0032-6186
Liczba stron: 120
Rok wydania: 2019
Miejsce wydania: Warszawa
Oprawa: miękka
Pobierz numer
Cena artykułu
Wersja elektroniczna
16.00
Kup artykuł
Cena numeru czasopisma
59.90
Prenumerata roczna 2024 (12 kolejnych numerów)
840.00 zł
672.00
Najniższa cena z 30 dni: 672.00
840.00 zł
672.00
Najniższa cena z 30 dni: 672.00
Od numeru:
Prenumerata półroczna 2024 (6 kolejnych numerów)
420.00 zł
378.00
Najniższa cena z 30 dni: 378.00
420.00 zł
378.00
Najniższa cena z 30 dni: 378.00
Od numeru:

Praca i Zabezpieczenie Społeczne nr 1/2019 
Rok LX nr 1 (styczeń) ISSN 0032-6186

 

NUMER DO POBRANIA

Spis treści/Content list

 

Artykuły

 

prof. dr hab. Małgorzata Gersdorf
Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Prawa Pracy i Polityki Społecznej
m.gersdorf@wpia.uw.edu.pl

 
DOI 10.33226/0032-6186.2019.1.1
Artykuł zawiera uwagi systemowe i ma charakter wprowadzenia do publikowanego w niniejszym numerze „Pracy i Zabezpieczenia Społecznego” zbioru artykułów ukazujących problematykę oddziaływania ustawodawstwa pracy na zatrudnienie niepracownicze, nawiązywane na podstawie umów prawa cywilnego. Zbiór prezentuje odmienności i podobieństwa w spojrzeniu na tę materię, jako wynik zespołowej pracy i indywidualnych analiz przygotowanych przez pracowników i współpracowników Katedry Prawa Pracy i Polityki Społecznej Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Ma stanowić syntezę dotychczasowych poglądów na tę materię, ewolucji stanu prawnego i dorobku judykatury, wskazując jednocześnie możliwe kierunki dalszego ich rozwoju.
Słowa kluczowe: zatrudnienie niepracownicze, Konstytucja RP, ochrona pracy.
 
Between protection and effectivity. Covering civil law employment contracts with labour regulation — introductory remarks
Hereby presented analyses focus on various ways labour legislation affects non labour (civil law based) employment. As a result of collective cooperation and individual activity of employees of the Department of Labour Law and Social Policy, Faculty of Law and Administration, University of Warsaw, they underline differences and similarities of views on the matter. Trying to gather understanding of the topic as presented so far with evolution of the legislation and judiciary, possible directions of solving future challenges are also available.
Keywords: non labour employment, Constitution of the Republic of Poland, protection of labour.
 
 
 
dr hab. Małgorzata Barzycka-Banaszczyk
Uniwersytet Warszawski
e-mail: mbarzyckabanaszczyk@poczta.onet.pl
 
Artykuł zawiera analizę rozwiązań przyjętych w ustawie z 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania. Poza uwagami dotyczącymi terminologii autorka przedstawia kwestie dotyczące ochrony przed dyskryminacją (nierównym traktowaniem) osób świadczących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, wskazując, że dopiero wskutek uchwalenia tej ustawy polskie ustawodawstwo antydyskryminacyjne zostało uzupełnione o przepisy ustanawiające ochronę również na rzecz podmiotów doświadczających nierównego traktowania w stosunkach prawnych funkcjonujących poza reżimem prawa pracy w sytuacjach gdy obowiązkiem tych podmiotów było świadczenie pracy. Szerszej analizie poddane jest zagadnienie podstaw odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu dyskryminacji stanowiącej jeden z przejawów nierównego traktowania oraz jej zakresu. Autorka zwraca także uwagę na rozkład ciężaru dowodu i zagadnienie przedawnienia roszczeń z tytułu nierównego traktowania osób świadczących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych.
Słowa kluczowe: umowy cywilnoprawne, dyskryminacja, nierówne traktowanie, odpowiedzialność
odszkodowawcza.
 
Discrimination (unequal treatment) in civil-law relationships
The article presents the analysis of legal solutions adopted by an Act of 3rd December 2010 on the implementation of some regulations of European Union regarding equal treatment. Besides the remarks concerning terminology, it studies issues connected with protection against discrimination (unequal treatment) of people performing work on the basis of civil-law contracts. It points out that only in result of enacting the above-mentioned act the Polish anti-discrimination law has been complemented with provisions providing protection also for those who experience unequal treatment in legal relationships existing outside the labour law regime in situations, when their duty is to perform work. The article contains a wider analysis of basis and scope of compensatory liability for discrimination as one of the expressions of unequal treatment. Moreover, it emphasizes the problematics of the burden of proof and limitation of compensation claims for unequal treatment of those performing work on the basis of civil-law contracts.
Keywords: civil-law contracts, discrimination, unequal treatment, compensatory liability.
 
 
 
dr Anna Dubowik
Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Prawa Pracy i Polityki Społecznej
a.dubowik@wpia.uw.edu.pl

Podporządkowanie w umownym zatrudnieniu cywilnoprawnym
DOI 10.33226/0032-6186.2019.1.3
Stosunek pracy nie jest jedyną formą prawną, w ramach której osoba fizyczna może świadczyć pracę. Obok zatrudnienia regulowanego przez prawo pracy równolegle istnieją cywilnoprawne stosunki zatrudnienia. Dlatego też szczególne znaczenie mają właściwości stosunku pracy pozwalające na odróżnienie go od cywilnoprawnych form zatrudnienia. Najbardziej doniosłą cechą stosunku pracy jest podporządkowanie pracownika oraz uprawnienia kierownicze pracodawcy. W ramach uprawnień kierowniczych pracodawca może dokonywać czasowych zmian treści stosunku pracy. W stosunkach cywilnoprawnych tego typu właściwości nie występują. Na gruncie przepisów kodeksu cywilnego w zatrudnieniu cywilnoprawnym stronie umowy nie przysługują uprawnienia kierownicze wobec wykonawcy i w stosunkach tych nie występują cechy podporządkowania. Treść zobowiązania ustalona w umowie nie może być jednostronnie zmieniana przez jedną ze stron. W stosunkach cywilnoprawnych obecne są jednak takie elementy, jak nadzór i prawo do udzielania wskazówek co do sposobu realizacji umowy.
Słowa kluczowe: stosunek pracy, cywilnoprawne formy zatrudnienia, właściwości stosunku pracy, podporządkowanie w stosunku pracy, nadzór i wskazówki w zatrudnieniu cywilnoprawnym.
 
Subordination in contractual civil law employment
The employment relationship is not the only legal form, in which a natural person can provide work. In addition to employment regulated by labour law, there are parallel civil law employment relationships. Therefore, the characteristics of the employment relationship that allow it to be distinguished from civil law forms of employment are of particular importance. The most important feature of the employment relationship is the subordination of the employee and the employer's management rights. As part of managerial powers, the employer may make temporary changes to the content of the employment relationship. In civil law relations, such properties do not exist. On the basis of the provisions of the Civil Code in civil law employment, the part of contract is not entitled to managerial rights towards the contractor. In these relations there are no features of subordination typical of the employment relationship. The content of the obligation set in the contract can not be unilaterally changed by one of the parties. However, there are elements in civil-law employment such as supervision and the right to issue instructions on how to perform the contract.
Keywords: legal employment relationship, civil law forms of employment, properties of the employment relationship, subordination of the employee to the employer, supervision and the right to provide guidance In civil law employment.
 
 
 
 
dr Eliza Maniewska
Uniwersytet Warszawski
e.maniewska@wpia.uw.edu.pl
 
 
DOI 10.33226/0032-6186.2019.1.4
Artykuł zawiera ocenę zakresu ustawowej uniformizacji ochrony wynagrodzenia za pracę z tytułu pozostawania w stosunku pracy oraz z tytułu pozostawia w cywilnoprawnym stosunku zatrudnienia (głównie na podstawie umowy o świadczenie usług). Ocena ta została dokonana przy uwzględnieniu zakresu i treści konstytucyjnej ochrony wynagrodzenia za pracę oraz dopuszczalności zróżnicowania i kryteriów dyferencjacji tej ochrony.
Słowa kluczowe: wynagrodzenie za pracę; ochrona wynagrodzenia za pracę, prawo zatrudnienia, umowa o dzieło, umowa agencyjna, umowa zlecenia (o świadczenie usług), wynagrodzenie minimalne, minimalna stawka godzinowa, wykładnia pojęć konstytucyjnych.
 
Scope of protection's uniformity of remuneration for work in labour and civil contractual employment relationships
The analyse evaluates statutory tendency to uniform the protection of remuneration for work resulting from labour and civil law employment relationships. The evaluation assesses constitutional requirements of such a protection as well as a right to differentiate it basing on certain criteria.
Keywords: remuneration for work, protection of the remuneration for work, employment law, a project contract, an agency contract, a mandate contract (services contract), minimal wage, minimal hourly wage, interpretation of constitutional terms.
 
 
 
dr hab. Monika Latos-Miłkowska
Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Prawa Pracy i Polityki Społecznej
m.latos-milkowska@wpia.uw.edu.pl
 
Ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy była jednym z pierwszych aktów prawnych, w których ustawodawca dostrzegł potrzebę objęcia ochroną na wypadek niewypłacalności pracodawcy nie tylko pracowników, lecz także osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych. Pogłębione badanie tego zagadnienia pokazuje jednak, że rzeczywisty poziom ochrony osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych różni się od poziomu ochrony gwarantowanej pracownikom i nie zawsze są to różnice uzasadnione. Artykuł ma na celu krytyczną analizę ochrony osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych w razie niewypłacalności pracodawcy i wskazanie ewentualnych kierunków zmian legislacyjnych.
Słowa kluczowe: ochrona, niewypłacalność, roszczenia pracownicze, umowy cywilnoprawne, ubezpieczenie chorobowe.
 
Protection of persons employed on the basis of civil law contracts in the case of employer's insolvency
The Act on Protection of Employee Claims in the Event of Insolvency of an Employer was one of the first legal acts in which the legislator perceived the need to protect not only employees but also persons employed on the basis of civil-law contracts. However, an in-depth analysis of this issue shows that the actual level of protection of persons performing work on the basis of civil law contracts differs from the level of protection guaranteed to employees in case of insolvency of an employer, and these are not always justified differences. This article is aimed at a critical analysis of the protection of persons employed under civil law contracts in the event of the employer's insolvency and indication of possible directions of legislative changes.
Keywords: protection, insolvency, employee's claims, civil law contracts, social insurance.
 
 
 
dr Aleksandra Ziętek-Capiga
Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Prawa Pracy i Polityki Społecznej
ORCID: 0000-0002-2762-4820
a.zietek-capiga@wpia.uw.edu.pl
 
 
DOI 10.33226/0032-6186.2019.1.6
Celem artykułu jest przybliżenie problematyki zakazu konkurencji w zatrudnieniu
cywilnoprawnym. Autorka omawia zakaz konkurencji zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych kreowany zarówno na podstawie zasady swobody umów, jak i nielicznych szczególnych regulacji prawnych. Podejmuje również próbę odpowiedzi na pytanie o możliwość zawierania na podstawie zasady swobody umów tzw. klauzul konkurencyjnych bez ekwiwalentu.
Słowa kluczowe: zakaz konkurencji, zatrudnienie cywilnoprawne.
 
Non-competition clause in civil law employment
The aim of the paper is to discuss the topic of the non-competition clause in the civil law employment. The Author analyses the non-competition clause created both on the basis of the principle of freedom of contract, as well as on the basis of specific legal regulations. The article attempts to answer the question of the permissibility of creation the so-called non-compete clauses without an equivalent on the basis of the freedom of contract.
Keywords: non-competition clause, civil law employment.
 
 
 
dr Agnieszka Zwolińska
Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
ORCID: 0000-0002-8369-3089
a.zwolinska@wpia.uw.edu.pl

Prawo do odpoczynku a zatrudnienie cywilnoprawne
DOI 10.33226/0032-6186.2019.1.7
Autorka analizuje uwarunkowania prawne istnienia oraz realizacji prawa do odpoczynku osoby zatrudnionej na podstawie umowy prawa cywilnego. Rozważania opierają się na następujących założeniach: po pierwsze, że odpoczynek jest funkcjonalnie związany z pracą ludzką — to jest działalnością trwającą w czasie i angażującą człowieka, w efekcie oddziałującą na jego zdrowie oraz swobodę decydowania o sposobie spędzania czasu; po drugie, tego rodzaju działalność może stanowić przedmiot zobowiązania ze stosunku cywilnoprawnego; po trzecie, realizacja prawa do odpoczynku od pracy jest możliwa w ramach zatrudnienia cywilnoprawnego mimo braku uprawnień kierowniczych zatrudniającego.
Słowa kluczowe: odpoczynek, prawo człowieka do odpoczynku, zatrudnienie cywilnoprawne.

The right to rest and employment under a civil contract
The article analyses the legal conditions regarding the existence of the right to rest and its realization by a person employed under a civil contract. Deliberations on this subject are based on the following assumptions: firstly, the rest is functionally connected with work performed by a human — e.g. an activity that lasts and engages a human, thus affecting his/her health and freedom to decide how to spend his/her time; secondly, under Polish law human work can constitute a contractual obligation within the realm of a civil law relationship; thirdly, the realization of the right to rest is feasible within a civil law relationship, in spite of the lack of managerial powers similar to those existing in an employment relationship.
Keywords: the rest, the human right to rest, the employment under a civil contract.
 
dr Michał Raczkowski
Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Prawa Pracy i Polityki Społecznej
ORCID: 0000-0001-5585-9101
m.raczkowski@wpia.uw.edu.pl
 
 
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia każdemu bezpieczne i higieniczne warunki pracy (art. 66 ust. 1). W tak stanowczym brzmieniu obejmuje więc ona nie tylko stosunki pracy, ale także stosunki prawne zatrudnienia cywilnoprawnego. Zastosowana metoda regulacji polegająca na powieleniu zasad ochrony przewidzianych dla pracowników budzi jednak szereg zaprezentowanych w artykule wątpliwości teoretycznych i praktycznych.
Słowa kluczowe: zatrudnienie niepracownicze, bezpieczeństwo i higiena pracy.
 
Safe and healthy working conditions in civil law employment
Constitution of the Republic of Poland (art. 66 sec. 1) guarantees everyone a right to safe and health working conditions. This covers both labour law employment relationships as civil law employment ones. However a method of regulation — simple widening of rules applicable to labour employment — constitutes several theoretical and practical doubts hereby presented.
Keywords: civil law employment, safe and healthy working conditions.
 
 
 
dr hab. Monika Latos-Miłkowska
Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Prawa Pracy i Polityki Społecznej
m.latos-milkowska@wpia.uw.edu.pl
 
 
Zgodnie z art. 18 Konstytucji macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Dodatkowo, zgodnie z art. 71 ust. 2 Konstytucji, matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy władz publicznych. Te postanowienia Konstytucji znajdują zastosowanie nie tylko do osób zatrudnionych na podstawie stosunku pracy, lecz także do osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych. Zakres gwarantowanej ochrony nie musi być jednak jednakowy i może się różnić w zależności od podstawy zatrudnienia. Celem artykułu jest analiza ochrony udzielanej w związku z rodzicielstwem osobom zatrudnionym na podstawie umów cywilnoprawnych na tle ochrony gwarantowanej pracownikom oraz odpowiedź na pytanie, na ile obecne zróżnicowanie ochrony rodzicielstwa osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych jest obiektywnie uzasadnione, a na ile nie ma takiego uzasadnienia.
Słowa kluczowe: rodzicielstwo, macierzyństwo, zatrudnienie, zasiłek macierzyński, umowa zlecenia, ochrona.
 
The protection of parenthood of the persons employed on the base of civil contracts
According to art. 18 of the Polish Constitution, motherhood and parenthood are under the protection of the Republic. Additionally, pursuant to art. 71 par. 2 of the Constitution of the Republic of Poland, mothers before and after childbirth have the right to special assistance from public authorities. These provisions of the Constitution are applicable not only to persons employed on the basis of an employment relationship but also to persons employed under civil law contracts. However, the scope of guaranteed protection does not have to be the same and may vary depending on the basis of employment. This study is an attempt of critical analyse of the protection granted in relation with parenthood to persons employed on the basis of civil law contracts. In the result it should be possible to showto what extent the current diversity of protection of parenthood of persons employed under civil law contracts is objectively justified, and to what extent there is no such justification.
Keywords: parenthood, maternity, employment, maternity allowance, contract of mandate, protection.
 
 
 
dr Piotr Grzebyk
Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Prawa Pracy i Polityki Społecznej
e-mail: p.grzebyk@wpia.uw.edu.pl
 
 
dr hab. prof. UW Łukasz Pisarczyk
Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Prawa Pracy i Polityki Społecznej
l.pisarczyk@wpia.uw.edu.pl
 
 
DOI 10.33226/0032-6186.2019.1.10
Autorzy koncentrują się na nowelizacji ustawy o związkach zawodowych dokonanej ustawą z 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o związkach zawodowych oraz niektórych innych ustaw (DzU poz. 1608) i wpływie nowych regulacji na sytuację prawną zatrudnionych niebędących pracownikami w sferze zbiorowego prawa pracy.
Słowa kluczowe: pracownik, osoba wykonująca pracę zarobkową, niestandardowi pracownicy, zakres podmiotowy praw zbiorowych.
 
The legal landscape after the reform. Collective representation of non-employees' rights and interests
The paper focuses on of 5 July 2018 act amending trade unions act of 1991 and other acts and impacts of new regulations on legal position of workers who are not employees in collective labour law field.
Keywords: employee, worker, person conducting a paid work, wage and salaried worker, non-standard workers, ratione personae of collective rights.
 
 
 
dr hab. Dorota Dzienisiuk
Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Prawa Ubezpieczeń
ORCID: 0000-0002-0543-9114
d.dzienisiuk(@wpia.uw.edu.pl


Skutki oddziaływania ustawodawstwa pracy na umowy cywilnoprawne w ubezpieczeniach społecznych
DOI 10.33226/0032-6186.2019.1.11
Umowy cywilnoprawne w ubezpieczeniach społecznych sprawiają trudności ze względu na ich zróżnicowanie wynikające ze swobody umów, pozostające w kontraście z istotą ubezpieczeń społecznych. Ochrona socjalna wymaga bowiem istnienia solidarności, której podstawą jest idea równości nakazująca jednakowe traktowanie ludzi znajdujących się w takiej samej sytuacji i mających takie same potrzeby. Oddziaływanie prawa pracy na umowy cywilnoprawne pozwala wyodrębnić elementy typowe w niektórych rodzajach umów i przypisać im funkcje zbliżone do pełnionych w ubezpieczeniu społecznym pracowników (np. składniki wynagrodzenia uwzględniane w podstawie wymiaru składek). Jednak co do zasady problem oddziaływania ustawodawstwa pracy na umowy cywilnoprawne jest problemem zewnętrznym w stosunku do ubezpieczeń społecznych, a tworząc prawo ubezpieczeń społecznych ustawodawca może samoistnie kształtować regulację kwestii społecznych bez odwoływania się do szczegółowej pozycji osoby wykonującej umowę cywilnoprawną.
Słowa kluczowe: umowy cywilnoprawne, ubezpieczenia społeczne, ochrona socjalna, podstawa wymiaru składek, finansowanie, zleceniobiorca, pomocnik rolnika, wykonawca pracy nakładczej.

The effects of the impact of the labour law on civil law contracts within social security legislation
Civil law contracts cause problems in social insurance due to their diversity resulting from the freedom of contracts, which remains in contrast with the essence of the social insurance. Social protection requires solidarity, based on the concept of equality imposing equal treatment of persons in the same situation, with the same needs. The influence of labour law on civil law contracts allows to extract some typical elements in some kinds of contracts and to assign them functions similar to the functions they have in the social insurance of employees (e.g. elements of remuneration taken into consideration while calculating the contributions base). However, in general, the problem of labour law impact on civil law contracts is a problem external to social insurance, and while shaping the social insurance law the legislator is able to regulate the social issues independently, without reference to any particular indicators of the position of the persons working on the basis of the civil law contracts.
Keywords: civil law contracts, social insurance, social protection, basis for calculating social security contributions, financing, freelancer, farmer's helper, out-worker.

Bibliografia

 

dr Barbara Godlewska-Bujok
Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania, Zakład Społeczno-Prawnych Problemów Zatrudnienia, Katedra Prawnych Problemów Administracji i Zarządzania
ORCID: 0000-0002-1167-0515
bgodlewska@wz.uw.edu.pl


Upowszechnienie stosowania umów cywilnoprawnych a ochrona socjalna zatrudnionych
DOI 10.33226/0032-6186.2019.1.12
Ochrona socjalna zatrudnionych jest zasadniczą kwestią w warunkach prekaryzacji i zmieniającego się paradygmatu zatrudnienia. Choć może się wydawać, że zagadnienia ochrony socjalnej należą do właśnie odchodzącego świata pracy, staje się jasne, że ochrona socjalna dla rzeszy zatrudnionych odgrywa kluczową rolę w zapewnianiu bezpieczeństwa dochodu, od którego zależy zaspokajanie potrzeb osób zatrudnionych. To z kolei ma wpływ na pokój społeczny i sprawne funkcjonowanie społeczeństw.
Słowa kluczowe: zatrudnienie, ochrona socjalna, umowy cywilnoprawne, prekariat.

Dissemination of civil law contracts and social protection of employees
Social protection of employees and workers is a key issue in the terms of precarity and the changing employment paradigm. Although it may seem that social protection issues belong to the outgoing world of work, it becomes clear that social protection for a large number of employees and workers plays a key role in ensuring the income security on which the fullfilment of needs of the employed and workers depends. This affects the provision of social peace and well-functioning societies.
Keywords: employment, social protection, civil contracts, precariat.

Bibliografia

Skarga nadzwyczajna - "poprawianie" ustawodawstwa czy korygowanie błędów orzecznictwa sądowego?

W sprawach cywilnych poza zwykłymi środkami zaskarżenia (zażalenie, apelacja) do drugiej instancji istnieje cały szereg środków nadzwyczajnych wnoszonych od prawomocnych orzeczeń sądowych. Są nimi skarga kasacyjna (wcześniej zwana kasacją), która została przywrócona w1996 r., zastępując wprowadzoną w PRL rewizję nadzwyczajną, skarga o wznowienie postępowania (art. 399 k.p.c. i n.), wprowadzona w 2004 r. skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 4241 k.p.c. i n.), skarga konstytucyjna (art. 70 Konstytucji RP) oraz ustanowiona przez ustawę z 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym skarga nadzwyczajna. Z uzasadnienia tej ustawy wynika, że celem skargi nadzwyczajnej jest usunięcie prawomocnych orzeczeń, które są rażąco niesprawiedliwe, przy jednoczesnym uznaniu, iż celu tego nie można osiągnąć stosując znane już środki nadzwyczajnego zaskarżenia czy też je modyfikując (rozszerzając zakres ich zastosowania).
Wśród nadzwyczajnych środków zaskarżenia praktycznie najdonioślejsze znaczenie ma skarga kasacyjna (rocznie do Sądu Najwyższego wpływa bez mała 10 tysięcy tego typu skarg). Stąd nic dziwnego, że zasadnicze znaczenie ma określenie relacji między tą skargą i skargą nadzwyczajną, zwłaszcza iż jedna i druga skarga jest rozpoznawana tylko przez Sąd Najwyższy, tyle tylko że w innych izbach oraz że w przypadku tej drugiej skargi właściwy jest skład ławniczy. W uzasadnieniu ustawy z 8 grudnia 2017 r. twierdzi się, że nie zachodzi kolizja skargi nadzwyczajnej z instytucją kasacji. Ustawodawca ma tu wszakże kłopoty z precyzyjnym określeniem relacji między tymi skargami, o czym świadczy art. 90 § 2 ustawy o Sądzie Najwyższym, który stanowi, że skargi nadzwyczajnej nie można oprzeć na zarzutach, które były przedmiotem rozpoznania skargi kasacyjnej przyjętej do rozpoznania przez Sąd Najwyższy. Między innymi pojawia się tu pytanie, jak należy postąpić, jeżeli określone zarzuty znalazły się w skardze kasacyjnej, a w istocie w części pominięte zostały przez Sąd Najwyższy (nie zostały rozpoznane), który mimo to uchylił sprawę do ponownego rozpoznania. Ponadto sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy (art. 39820 k.p.c.). Wykładnia ta nie zawsze dotyczy tych przepisów, które zostały wprost wskazane w zarzutach skargi kasacyjnej, i w związku z tym pojawia się pytanie, czy skarga nadzwyczajna może tę wykładnię w takim przypadku zakwestionować. Dopuszczając taką możliwość w gruncie rzeczy umożliwiamy pośrednie zakwestionowanie orzeczenia Sądu Najwyższego, pomimo tego że skarga nadzwyczajna może zostać wniesiona tylko od prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub sądu wojskowego (art. 89 ustawy o Sądzie Najwyższym). Oznaczałoby to tym samym, że orzeczenia Sądu Najwyższego wydane w trybie kasacyjnym byłyby kontrolowane przez inną izbę (Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych) tego Sądu w trybie skargi nadzwyczajnej, a to prowadzi do wewnętrznej kolizji w orzecznictwie tego Sądu. Jest oczywiste, że jest to szczególnie niebezpieczne dla jego funkcjonowania.
Teza o potrzebie eliminowania rażąco niesprawiedliwych orzeczeń zasadniczo nie dotyczy orzeczeń wydanych w trybie kasacyjnym, bo nie mogą one zostać zaskarżone ani bezpośrednio, ani pośrednio. Bez wyjątku dotyczy to orzeczeń oddalających skargę kasacyjną oraz orzeczeń zmieniających zaskarżone orzeczenie i rozstrzygających co do istoty sprawy. W przypadku orzeczeń uchylających odnosi się to tylko do takich, w których nie istnieje możliwość sformułowania zarzutów innych niż te, które zostały ujęte w skardze kasacyjnej i były przedmiotem jej rozpoznania po przyjęciu skargi do rozpoznania przez Sąd Najwyższy. Gdy jest inaczej, to możliwe jest wniesienie skargi nadzwyczajnej od orzeczenia sądu pierwszej lub drugiej instancji. Można by wtedy twierdzić, że stanowi to dowód wadliwości orzeczenia kasacyjnego Sądu Najwyższego, bo przecież mimo że sprawa była w tym Sądzie, to istnieje możliwość wniesienia skargi nadzwyczajnej. Z reguły jednak będzie to tylko dowód na to, że skarga kasacyjna została źle napisana. Chodzi więc nie tyle o pośrednie eliminowanie rażąco niesprawiedliwych orzeczeń Sądu Najwyższego, ile o poprawianie błędów pełnomocników procesowych.
W postępowaniu kasacyjnym przed merytorycznym rozpoznaniem skarga może zostać odrzucona (np. z powodów braków formalnych pisma) bądź sędzia odmówi przyjęcia jej do rozpoznania (w ramach tzw. przedsądu). Orzeczenia w tych kwestiach nie tamują możliwości wniesienia skargi nadzwyczajnej od orzeczenia wydanego w niższej instancji. Orzeczenia te, podobnie jak i orzeczenia Sądu Najwyższego wydane po rozpoznaniu skargi kasacyjnej, mogą być prawidłowe lub nieprawidłowe czy też zgodne z prawem lub z nim sprzeczne bądź sprawiedliwe lub niesprawiedliwe z jakiegoś punktu widzenia. Mimo możliwej ich wadliwości w świetle dotychczasowego prawa nie można było ich podważyć, bo przepisy procedury nie przewidywały takiej możliwości. W tym też sensie mimo potencjalnych wad były one zgodne z obowiązującym prawem czy - inaczej mówiąc - reguły proceduralne legalizowały ich potencjalne sprzeczności z normami prawnymi.
Eliminowanie wadliwych orzeczeń może następować w różny sposób, w tym zwłaszcza przez zmianę praktyki czy podnoszenie poziomu zawodowego obsługi prawnej i sędziów. Ustawodawca wybrał jednak inną drogę, uznając, że dla usunięcia rażąco niesprawiedliwych wyroków należy zmienić prawo wprowadzając dodatkową skargę, tj. skargę nadzwyczajną. Dotyczy ona przy tym zarówno przyszłości – co budzi poważne, choć mniejsze zastrzeżenia – jak i przeszłości, co wywołuje zasadniczy sprzeciw, gdyż odnosi się do orzeczeń, które w świetle obowiązującego prawa były i są z nim zgodne (ich potencjalne braki czy sprzeczności z określonymi przepisami prawa zostały przez przepisy procesowe obowiązujące w chwili orzekania uznane za nieistotne i w tym znaczeniu zalegalizowane jako prawomocne). Wprowadzone rozwiązania przypominają przy tym nie tyle zmianę reguł gry w czasie jej trwania, ile ich zmianę po jej zakończeniu. To tak jak gdyby po wygraniu meczu 2:1, w którym zwycięska drużyna zdobyła dwa gole z rzutów karnych, ogłosić jej przegraną, uznając, iż bramek w ogóle nie można zdobywać z jedenastek. Tak jest z orzeczeniami, które do tej pory w świetle reguł procesowych były zgodne z prawem, a teraz oceniane są jako z nim sprzeczne i możliwe do uchylenia w trybie skargi nadzwyczajnej.
Oceniając, że zachodzi potrzeba usunięcia rażąco niesprawiedliwych orzeczeń sądowych, ustawodawca uznał, iż by ten cel osiągnąć trzeba „udoskonalić” prawo, a więc zmienić reguły gry procesowej zarówno na przyszłość, jak i w odniesieniu do przeszłości. Innymi słowy, eliminacja tych orzeczeń ma następować poprzez zmianę prawa, którą wyraża instytucja skargi nadzwyczajnej. W nawiązaniu więc do tytułu niniejszego felietonu należałoby powiedzieć, że skarga nadzwyczajna oznacza korygowanie błędów orzecznictwa sądowego poprzez „poprawienie” ustawodawstwa. Konieczne jest tu jednak uczynienie pewnego zastrzeżenia na tle możliwości wnoszenia skarg nadzwyczajnych od orzeczeń, które uprawomocniły się przed wejściem w życie ustawy z 8 grudnia 2017 r. Zasadniczo, jeżeli orzeczenie wydane zostało w trybie kasacyjnym, to nie może zostać zakwestionowane przez wniesienie skargi nadzwyczajnej, i to niezależnie od tego, czy ktoś zasadnie lub bezzasadnie uważa, że jest ono rażąco niesprawiedliwe. W pozostałych przypadkach wniesienie skargi nadzwyczajnej jest możliwe, ale tylko dlatego, że – mówiąc obrazowo – wynik rozgrywki został zmieniony już po zakończeniu gry przez późniejszą zmianę jej reguł. Tym samym orzeczenia, które do tej pory z procesowego punktu widzenia były zgodne z prawem, teraz mogą stać się przedmiotem zaskarżenia w trybie nadzwyczajnym i uznane za błędne czy rażąco niesprawiedliwe. W tym też sensie można powiedzieć, że w tym przypadku skarga nadzwyczajna nie tyle służy korygowaniu błędnych orzeczeń sądowych, bo w świetle poprzedniego stanu prawnego nie były one wadliwe, ile jest jedynie narzędziem „poprawiania” prawa.
 

Walerian Sanetra

 

Kurier FedEX 14 zł
Inpost Paczkomaty 14 zł
Kurier Inpost 14 zł
Odbiór osobisty 0 zł
Darmowa dostawa od 250 zł
Darmowa dostawa w Klubie Książki od 200 zł