Return of expropriated real estate based on the ZRID decision — reflections on some legal forms of expropriation

It would seem that the issue of returning expropriated real estate is an institution that has already been recognized to such an extent that it does not raise any interpretation doubts in its basic foundations. It turns out that it is not quite so. In the judicial administrative judgments, such an interpretation of Art. 23 of the the Act of April 10, 2003 on special rules for the preparation and implementation of investments in the field of public roads, on the basis of which expropriated real estate was refused, even if the real estate became redundant for public purposes — thus, contrary to the literal interpretation of Art. 137 of the Act of August 21, 1997 on real estate management, lex generalis in this regard. The study proves that such an understanding is incorrect, it distorts the essence of the institution of expropriation as an ultimate measure (ultima ratio), and in a broader context it violates the principle of equality before the law. The article presents the thesis that the demand to return the expropriated real estate in the event of the fulfillment of the condition of redundancy is a public subjective right of the expropriator. In order to understand the essence of the problem, in a basic scope, other forms of expropriation will also be discussed than by way of an administrative act, in particular directly by virtue of the law (ex lege), and the issue of the moment of transfer of ownership.

Bibliografia/References

 

Literatura/Literature

Baugus, B, & Bose, F. (2015). Sunset Legislation in the States: Balancing the Legislature and the Executive. Arlington. https://doi.org/10.2139/ssrn.3211623

Bigo, T. (1928). Związki publiczno-prawne w świetle ustawodawstwa polskiego. Kasy im. Mianowskiego.

Cibulka, L. (2006). Własność i koncepcje jej ochrony w Konstytucji Republiki Słowackiej. W: K. Skotnicki (red.), Własność — zagadnienia ustrojowo-prawne. Porównanie rozwiązań w państwach Europy Środkowo-Wschodniej. Łódzkie Towarzystwo Naukowe.

Dolnicki, Z. (2001). Umowa publicznoprawna w prawie niemieckim. Państwo i Prawo, (3).

Garlicki, L., & Zubik, M. (2016). Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom I, wyd. II. Wydawnictwo Sejmowe.

Jakimowicz, W. (2002). Publiczne prawa podmiotowe. Wolters Kluwer.

Jarosz-Żukowska, S. (2001). Spory wokół pojęcia wywłaszczenia w ujęciu Konstytucji RP. Państwo i Prawo, (1).

Jaworski, W., Prusarczyk, A., Tułodziecki A., & Wolanin, M. (2011). Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz. C.H.Beck.

Kasznica, S. (1946). Polskie prawo administracyjne. Pojęcia i instytucje zasadnicze. „Księgarnia Akademicka”.

Leoński, Z. (2007). Zarys prawa administracyjnego. Wydawnictwa Prawnicze PWN.

Masternak-Kubiak, M. (2002). Prawo do równego traktowania. W: B. Banaszak, & A. Preisner (red.) Prawa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP. C.H.Beck.

Mzyk, W. (2012). W: S. Kalus (red.), Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz. Lex/el.

Osajda, K. (2009). Nacjonalizacja i reprywatyzacja. C.H.Beck.

Pawłowski, S. (2018a). Glosa (aprobująca) do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 grudnia 2017 r., sygn. SK 39/15. Studia Prawa Publicznego, (1). https://doi.org/10.14746/spp.2018.1.21.8

Pawłowski, S. (2018b). Pojęcie, przedmiot i charakter prawny umowy wywłaszczeniowej (ekspropriacyjnej). Zeszyty Naukowe KUL, (4). https://doi.org/10.31743/zn.2018.61.4.155-167

Pawłowski, S. (2019). Wywłaszczenie z mocy prawa (ex lege) a nacjonalizacja — refleksje w przedmiocie publicznoprawnych ingerencji w prawo własności. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, (1). https://doi.org/10.14746/rpeis.2019.81.1.6

Szczepaniak, R. (2022). Umowy w administracji z perspektywy cywilistycznej. W: S. Pawłowski (red.), Umowy w administracji publicznej. Wolters Kluwer.

Szewczyk, M. (2003). Ingerencja publicznoprawna w prawo własności jednostki w demokratycznym państwie prawnym. W: J. Filipek (red.), Jednostka w demokratycznym państwie prawa. Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej.

Szewczyk, M. (2019). W: Z. Leoński, M. Szewczyk, M. Kruś, Prawo zagospodarowania przestrzeni. Wolters Kluwer.

Tuleja, P. (2018). Konstytucyjne podstawy zwrotu wywłaszczonej nieruchomości. Gdańskie Studia Prawnicze, (4/40).

Tuleja, P. (red.) (2021). Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Wolters Kluwer.

Wolanin, M. (1996). Szczególne formy wywłaszczania praw rzeczowych pod budowę autostrad. Przegląd Sądowy, (4).

Wolanin, M. (2009). Ustawa o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych. C.H.Beck.

Woś, T. (2007). Wywłaszczanie nieruchomości i ich zwrot. LexisNexis.

Wronkowska, S. (2013). Ustawy incydentalne w systemie źródeł prawa. W: M. Granat (red.), Ustawy incydentalne w polskim porządku prawnym. Biuro Trybunału Konstytucyjnego.

Zajadło, J. (2012). Godność, wolność i równość w Konstytucji RP (szkic encyklopedyczny). Gdańskie Studia Prawnicze, (1).

Ziółkowski, M. (2015). Zasada równości w prawie. Państwo i Prawo, (5).

Zoll, F. (1998). Prawo własności w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z perspektywy polskiej. Przegląd Sądowy, (5).

 

Akty prawne/Legal acts

Ustawa z 27.10.1994 r. o autostradach płatnych (Dz.U. 1994, nr 127, poz. 627).

Ustawa z 21.08.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. 2021, poz. 1899. z późn. zm.).

Ustawa z 13.10.1998 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz.U. 1998, nr 133, poz. 872).

Ustawa z 10.04.2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych (Dz.U. 2003, nr 80, poz. 721).

Ustawa z 10.04.2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (tj. Dz.U. 2022, poz. 176 z pózn. zm.).

Ustawa z 8.07.2010 r. o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych (t.j. Dz.U. 2021, poz. 484 z późn. zm.).

Ustawa z 16.09.2011 r. o zmianie ustawy o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym (Dz.U. 2011, nr 234, poz. 1387).

Ustawa z 20.07.2017 r. Prawo wodne (t.j. Dz.U. 2021, poz. 2233 z późn. zm.).

 

Orzecznictwo/Judgments

Wyrok NSA z 5.02.2015 r., sygn. akt I OSK 1225/13, LEX nr 1658023.

Wyrok NSA z 25.05.2016 r., sygn. akt I OSK 1975/14, LEX nr 2082490.

Wyrok NSA z 19.07.2017 r., sygn. akt I OSK 2785/15, LEX nr 2359737.

Wyrok NSA z 17.11.2017 r., sygn. akt I OSK 1056/17, LEX nr 2417390.

Wyrok NSA z 12.09. 2018 r., sygn. akt I OSK 2491/16, LEX nr 2738086.

Wyrok NSA z 4.12.2019 r., sygn. akt I OSK 908/18, LEX nr 2774544.

Wyrok NSA z 23.01.2020 r., sygn. akt I OSK 1500/18, LEX nr 2785417.

Wyrok SN z 15.02.2002 r., sygn. akt III CKN 543/00, LEX nr 54361.

Wyrok TK z 14.03.2000 r., sygn. akt P 5/99, OTK 2000/2/60.

Wyrok TK z 24.10.2001 r., sygn. akt SK 22/01, OTK ZU nr 7/2001/216.

Wyrok TK z 28.02.2008 r., sygn. akt K 43/07, OTK-A 2008/1/8.

Wyrok TK z 19.05.2011 r., sygn. akt K 20/09, OTK-A 2011/4/35.

Wyrok TK z 5.07.2011 r., sygn. akt P 14/10, OTK-A 2011/6/49.

Wyrok TK z 13.12.2012 r., sygn. akt P 12/11, OTK-A 2012/11/135.

Wyrok TK z 18.03.2014 r., sygn. akt SK 53/12, OTK-A 2014/3/32.

Wyrok TK z 30.06.2021 r., sygn. akt SK 37/19, OTK-A 2021/54.

Wyrok WSA w Gliwicach z 12.05.2021 r., sygn. akt II SA/Gl 115/21, LEX nr 3197695.

Wyrok WSA w Krakowie z 22.04. 2010 r., sygn. akt II SA/Kr 181/10, LEX nr 619926.

Wyrok WSA w Krakowie z 9.01.2018 r., sygn. akt SA/Kr 1281/17, LEX nr 2442240.

Wyrok WSA w Krakowie z 30.01.2018 r., sygn. akt II SA/Kr 1460/17, LEX nr 2449562.

 

Inne źródła/Other sources

cpk.pl (b.r.). https://www.cpk.pl/pl/inwestycja/program-dobrowolnych-nabyc

Forsal.pl (2018). „Będziemy unikać wywłaszczeń”. Ziemia pod budowę CPK ma być nabywana w drodze umów sprzedaży. https://forsal.pl/artykuly/1117932,bedziemy-unikac-wywlaszczen-ziemia-pod-budowe-cpk-ma-byc-nabywana-w-drodze-umowsprzedazy.html (pobrano 21.04.2021).