Zwrot nieruchomości wywłaszczonych na podstawie decyzji ZRID — refleksje na tle niektórych form prawnych wywłaszczenia

Wydawałoby by się, że problematyka zwrotu wywłaszczonych nieruchomości jest już na tyle rozpoznana, że w swych podstawowych zrębach nie nastręcza wątpliwości interpretacyjnych. Okazuje się jednak, że tak nie jest. W orzecznictwie sądowoadministracyjnym wykształciła się interpretacja art. 23 ustawy z 10.04.2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych, na podstawie której odmawiano zwrotu wywłaszczonej nieruchomości nawet w sytuacji, gdy stała się ona zbędna na cele publiczne — a więc wbrew literalnej wykładni art. 137 ustawy z 21.08.1997 r. o gospodarce nieruchomościami, lex generalis w tym przedmiocie. W artykule dowodzi się, że takie rozumienie przepisów jest niewłaściwe, wypacza istotę instytucji wywłaszczenia jako środka ostatecznego (ultima ratio), a w szerszym kontekście narusza zasadę równości wobec prawa. Prezentowana jest teza, że żądanie zwrotu wywłaszczonej nieruchomości w przypadku ziszczenia się przesłanki zbędności jest publicznym prawem podmiotowym eksproprianta. Aby nakreślić istotę problemu w podstawowym zakresie, zostaną omówione także inne formy wywłaszczenia niż w drodze aktu administracyjnego, w szczególności wprost z mocy ustawy (ex lege), oraz zagadnienie momentu przewłaszczenia.

Bibliografia/References

 

Literatura/Literature

Baugus, B, & Bose, F. (2015). Sunset Legislation in the States: Balancing the Legislature and the Executive. Arlington. https://doi.org/10.2139/ssrn.3211623

Bigo, T. (1928). Związki publiczno-prawne w świetle ustawodawstwa polskiego. Kasy im. Mianowskiego.

Cibulka, L. (2006). Własność i koncepcje jej ochrony w Konstytucji Republiki Słowackiej. W: K. Skotnicki (red.), Własność — zagadnienia ustrojowo-prawne. Porównanie rozwiązań w państwach Europy Środkowo-Wschodniej. Łódzkie Towarzystwo Naukowe.

Dolnicki, Z. (2001). Umowa publicznoprawna w prawie niemieckim. Państwo i Prawo, (3).

Garlicki, L., & Zubik, M. (2016). Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom I, wyd. II. Wydawnictwo Sejmowe.

Jakimowicz, W. (2002). Publiczne prawa podmiotowe. Wolters Kluwer.

Jarosz-Żukowska, S. (2001). Spory wokół pojęcia wywłaszczenia w ujęciu Konstytucji RP. Państwo i Prawo, (1).

Jaworski, W., Prusarczyk, A., Tułodziecki A., & Wolanin, M. (2011). Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz. C.H.Beck.

Kasznica, S. (1946). Polskie prawo administracyjne. Pojęcia i instytucje zasadnicze. „Księgarnia Akademicka”.

Leoński, Z. (2007). Zarys prawa administracyjnego. Wydawnictwa Prawnicze PWN.

Masternak-Kubiak, M. (2002). Prawo do równego traktowania. W: B. Banaszak, & A. Preisner (red.) Prawa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP. C.H.Beck.

Mzyk, W. (2012). W: S. Kalus (red.), Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz. Lex/el.

Osajda, K. (2009). Nacjonalizacja i reprywatyzacja. C.H.Beck.

Pawłowski, S. (2018a). Glosa (aprobująca) do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 grudnia 2017 r., sygn. SK 39/15. Studia Prawa Publicznego, (1). https://doi.org/10.14746/spp.2018.1.21.8

Pawłowski, S. (2018b). Pojęcie, przedmiot i charakter prawny umowy wywłaszczeniowej (ekspropriacyjnej). Zeszyty Naukowe KUL, (4). https://doi.org/10.31743/zn.2018.61.4.155-167

Pawłowski, S. (2019). Wywłaszczenie z mocy prawa (ex lege) a nacjonalizacja — refleksje w przedmiocie publicznoprawnych ingerencji w prawo własności. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, (1). https://doi.org/10.14746/rpeis.2019.81.1.6

Szczepaniak, R. (2022). Umowy w administracji z perspektywy cywilistycznej. W: S. Pawłowski (red.), Umowy w administracji publicznej. Wolters Kluwer.

Szewczyk, M. (2003). Ingerencja publicznoprawna w prawo własności jednostki w demokratycznym państwie prawnym. W: J. Filipek (red.), Jednostka w demokratycznym państwie prawa. Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej.

Szewczyk, M. (2019). W: Z. Leoński, M. Szewczyk, M. Kruś, Prawo zagospodarowania przestrzeni. Wolters Kluwer.

Tuleja, P. (2018). Konstytucyjne podstawy zwrotu wywłaszczonej nieruchomości. Gdańskie Studia Prawnicze, (4/40).

Tuleja, P. (red.) (2021). Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Wolters Kluwer.

Wolanin, M. (1996). Szczególne formy wywłaszczania praw rzeczowych pod budowę autostrad. Przegląd Sądowy, (4).

Wolanin, M. (2009). Ustawa o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych. C.H.Beck.

Woś, T. (2007). Wywłaszczanie nieruchomości i ich zwrot. LexisNexis.

Wronkowska, S. (2013). Ustawy incydentalne w systemie źródeł prawa. W: M. Granat (red.), Ustawy incydentalne w polskim porządku prawnym. Biuro Trybunału Konstytucyjnego.

Zajadło, J. (2012). Godność, wolność i równość w Konstytucji RP (szkic encyklopedyczny). Gdańskie Studia Prawnicze, (1).

Ziółkowski, M. (2015). Zasada równości w prawie. Państwo i Prawo, (5).

Zoll, F. (1998). Prawo własności w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z perspektywy polskiej. Przegląd Sądowy, (5).

 

Akty prawne/Legal acts

Ustawa z 27.10.1994 r. o autostradach płatnych (Dz.U. 1994, nr 127, poz. 627).

Ustawa z 21.08.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. 2021, poz. 1899. z późn. zm.).

Ustawa z 13.10.1998 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz.U. 1998, nr 133, poz. 872).

Ustawa z 10.04.2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych (Dz.U. 2003, nr 80, poz. 721).

Ustawa z 10.04.2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (tj. Dz.U. 2022, poz. 176 z pózn. zm.).

Ustawa z 8.07.2010 r. o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych (t.j. Dz.U. 2021, poz. 484 z późn. zm.).

Ustawa z 16.09.2011 r. o zmianie ustawy o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym (Dz.U. 2011, nr 234, poz. 1387).

Ustawa z 20.07.2017 r. Prawo wodne (t.j. Dz.U. 2021, poz. 2233 z późn. zm.).

 

Orzecznictwo/Judgments

Wyrok NSA z 5.02.2015 r., sygn. akt I OSK 1225/13, LEX nr 1658023.

Wyrok NSA z 25.05.2016 r., sygn. akt I OSK 1975/14, LEX nr 2082490.

Wyrok NSA z 19.07.2017 r., sygn. akt I OSK 2785/15, LEX nr 2359737.

Wyrok NSA z 17.11.2017 r., sygn. akt I OSK 1056/17, LEX nr 2417390.

Wyrok NSA z 12.09. 2018 r., sygn. akt I OSK 2491/16, LEX nr 2738086.

Wyrok NSA z 4.12.2019 r., sygn. akt I OSK 908/18, LEX nr 2774544.

Wyrok NSA z 23.01.2020 r., sygn. akt I OSK 1500/18, LEX nr 2785417.

Wyrok SN z 15.02.2002 r., sygn. akt III CKN 543/00, LEX nr 54361.

Wyrok TK z 14.03.2000 r., sygn. akt P 5/99, OTK 2000/2/60.

Wyrok TK z 24.10.2001 r., sygn. akt SK 22/01, OTK ZU nr 7/2001/216.

Wyrok TK z 28.02.2008 r., sygn. akt K 43/07, OTK-A 2008/1/8.

Wyrok TK z 19.05.2011 r., sygn. akt K 20/09, OTK-A 2011/4/35.

Wyrok TK z 5.07.2011 r., sygn. akt P 14/10, OTK-A 2011/6/49.

Wyrok TK z 13.12.2012 r., sygn. akt P 12/11, OTK-A 2012/11/135.

Wyrok TK z 18.03.2014 r., sygn. akt SK 53/12, OTK-A 2014/3/32.

Wyrok TK z 30.06.2021 r., sygn. akt SK 37/19, OTK-A 2021/54.

Wyrok WSA w Gliwicach z 12.05.2021 r., sygn. akt II SA/Gl 115/21, LEX nr 3197695.

Wyrok WSA w Krakowie z 22.04. 2010 r., sygn. akt II SA/Kr 181/10, LEX nr 619926.

Wyrok WSA w Krakowie z 9.01.2018 r., sygn. akt SA/Kr 1281/17, LEX nr 2442240.

Wyrok WSA w Krakowie z 30.01.2018 r., sygn. akt II SA/Kr 1460/17, LEX nr 2449562.

 

Inne źródła/Other sources

cpk.pl (b.r.). https://www.cpk.pl/pl/inwestycja/program-dobrowolnych-nabyc

Forsal.pl (2018). „Będziemy unikać wywłaszczeń”. Ziemia pod budowę CPK ma być nabywana w drodze umów sprzedaży. https://forsal.pl/artykuly/1117932,bedziemy-unikac-wywlaszczen-ziemia-pod-budowe-cpk-ma-byc-nabywana-w-drodze-umowsprzedazy.html (pobrano 21.04.2021).