Prawo pracowników do środowiska pracy wolnego od zanieczyszczeń w kontekście art. 2 i 8 EKPC

The recognition that climate change is one of humanity's main problems justifies the search for mechanisms conducive to environmental protection at all possible levels. One is the employee-employer relationship and the related right to a pollution-free working environment. When considering the European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms (ECHR), it should be noted that it does not contain provisions relating explicitly to environmental protection. However, this does not mean that environmental issues are outside its scope of interest. Over the years, the European Court of Human Rights (ECtHR) has issued several judgments concerning the environment, indicating that when environmental pollution directly affects an individual, there may be a violation of Article 2 of the ECHR. At the same time, on many occasions, the ECtHR has considered the human right to a pollution-free environment not only from the perspective of the right to life but also in close connection with the human right to respect for private and family life (Article 8 ECHR). In our opinion, some of the ECtHR's views formulated in the judgments on the interface between human rights (Article 2 and Article 8 ECHR) and environmental protection can be applied directly to the employeremployee relationship.

Uznanie zmian klimatycznych za jeden z głównych problemów ludzkości uzasadnia poszukiwanie mechanizmów sprzyjających ochronie środowiska na wszystkich możliwych poziomach. Jednym z nich jest relacja pracownik-pracodawca i związane z nią prawo do środowiska pracy wolnego od zanieczyszczeń. Rozważając Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (EKPC), należy zauważyć, że nie zawiera ona postanowień odnoszących się wprost do ochrony środowiska. Nie oznacza to jednak, że kwestie środowiskowe pozostają poza zakresem jej zainteresowania. Na przestrzeni lat Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) wydał kilka wyroków dotyczących środowiska, wskazując, że gdy zanieczyszczenie środowiska bezpośrednio wpływa na jednostkę, może dojść do naruszenia art. 2 EKPC. Jednocześnie przy wielu okazjach ETPC rozpatrywał prawo człowieka do środowiska wolnego od zanieczyszczeń nie tylko z perspektywy prawa do życia, ale także w ścisłym związku z prawem człowieka do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (art. 8 EKPC). Naszym zdaniem niektóre poglądy ETPC sformułowane w wyrokach dotyczących styku praw człowieka (art. 2 i art. 8 EKPC) i ochrony środowiska można zastosować bezpośrednio do relacji pracodawca-pracownik.

Prawo pracy w dobie transformacji klimatycznej

Progressing unfavourable climate change — rising temperatures, changing precipitation patterns, melting glaciers and snow, rising average global sea level, is a reality. To mitigate climate change, emissions must be reduced or prevented. Certain workplaces and industries will undergo changes or disappear altogether as a result of climate change, while others will come into being as we move towards 'greener' economies. Labour law, although not a natural ally in the fight against global warming, can become a very strong partner for environmental law. The Authors point to the obligations of the parties to the employment relationship, which should be reinterpreted to become an effective instrument in this fight. Thus, they start a discussion on the role of labour law in combating climate change.

Postępujące niekorzystne zmiany klimatu — wzrost temperatury, zmiany w strukturze opadów, topnienie lodowców i śniegu, podnoszenie się średniego poziomu mórz na świecie — są faktem. Aby złagodzić zmiany klimatu, należy ograniczyć te emisje lub im zapobiegać. Niektóre miejsca pracy i gałęzie przemysłu ulegną zmianom lub całkowicie znikną w wyniku zmian klimatu, podczas gdy inne powstaną w miarę przechodzenia do bardziej ekologicznych gospodarek. Prawo pracy, mimo że nie jest naturalnym sprzymierzeńcem walki z ociepleniem klimatu, może stać się bardzo silnym partnerem dla prawa ochrony środowiska. Autorzy wskazują na obowiązki stron stosunku pracy, które powinny ulec reinterpretacji, aby stały się skutecznym instrumentem w tej walce. Tym samym rozpoczynają dyskusję o roli prawa pracy w przeciwdziałaniu zmianom klimatycznym.

Przejawem instytucji incompatibilitas w prawie samorządu terytorialnego jest między innymi art. 24f ust. 2 ustawy z 8.03.1990 r. o samorządzie gminnym (u.s.g.). Określone w ustawach zasady zapobiegania korupcji w samorządzie są przedmiotem licznych uwag krytycznych nauki prawa. W szczególności kwestią problematyczną jest relacja art. 2 ust. 6, art. 4 oraz art. 6 ust. 1 ustawy z 21.08.1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne względem art. 24f ust. 2 u.s.g. Wątpliwości interpretacyjne rodzi także kwestia bycia przez osoby wskazane w art. 24f ust. 2 u.s.g. członkami władz zarządzających lub kontrolnych i rewizyjnych oraz pełnomocnikami spółek handlowych z udziałem osób prawnych jakichkolwiek jednostek samorządu terytorialnego lub przedsiębiorców, w których uczestniczą takie osoby. Tymże szczegółowym zagadnieniom został poświęcony niniejszy artykuł.

W polskim porządku prawnym pomiędzy prawnymi pojęciami przedsiębiorcy oraz pracodawcy, choć rzadko występującymi wspólnie na gruncie konkretnych rozwiązań normatywnych, z całą pewnością zachodzą silne korelacje. Niestety, daleko idąca niedookreśloność konkretnych uregulowań niejednokrotnie rodzi poważne wątpliwości o charakterze interpretacyjnym. Zdaniem autora za fundamentalne należy uznać udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy dopuszczalne jest obecnie przyznanie przymiotu pracodawcy osobie fizycznej zatrudniającej pracowników w innym celu aniżeli w związku z prowadzoną przez zatrudniającego działalnością gospodarczą. Pogłębionej analizy wymaga także kwestia odróżnienia przedsiębiorcy-pracodawcy od przedsiębiorstwa. W artykule opisano również m.in. koncepcję zarządczą pracodawcy (koncepcję pracodawcy wewnętrznego) oraz poruszono problematykę zakresu dyferencjacji przepisów prawa pracy ze względu na właściwości przedsiębiorcy-pracodawcy.