Najlepsze ceny Specjalne oferty dla członków klubu książki PWE Najtańsza dostawa
DOI: 10.33226/0137-5490.2021.2.5
JEL: K30, M14

Position of whistleblowers in Polish legal order

Pozycja sygnalisty w polskim porządku prawnym

A whistleblower — "a person blowing a whistle" — the Polish language lacks a word to precisely express the meaning of that term. Procedures signaling irregularities are part of the organizational culture and have been known in the world for a long time. The activity of international organizations (UN, Council of Europe and European Union) in the process of creating regulations regarding whistleblower protection has also been witnessed for some time. Unfortunately, the Polish legislator has not taken effective measures yet to regulate the position of whistleblowers. The current legislation in this area is sectoral, very selective and limited, resulting in little activity in reporting irregularities. The main objective of this article is to determine the status of whistleblowers in the Polish legal order in the context of provisions of the Directive (EU) 2019/1937, under which Member States are obliged to implement its provisions into their legal orders until 17 December 2023. Selected acts of the Polish law and draft laws that contain regulations on the status of whistleblowers are discussed. In the background of the considerations, the Author also points to selected acts of international law and European Union law.

Sygnalista, demaskator, informator, whistleblower — „osoba dmuchająca w gwizdek” — w języku polskim brakuje określenia oddającego precyzyjnie znaczenie tego terminu. Procedury sygnalizujące o nieprawidłowościach stanowią część kultury organizacji i na świecie znane są od dawna. Ważnym czynnikiem w procesie tworzenia regulacji dotyczących ochrony sygnalistów była i jest aktywność organizacji międzynarodowych (ONZ, Rada Europy i Unia Europejska). Niestety, polski ustawodawca nie podjął dotychczas skutecznych działań w celu uregulowania pozycji sygnalistów. Obecnie obowiązujące przepisy prawne w tej materii są sektorowe, bardzo wybiórcze i ograniczone, co w konsekwencji powoduje małą aktywność w zakresie informowania o nieprawidłowościach. Głównym celem niniejszego artykułu jest określenie statusu sygnalistów w polskim porządku prawnym w kontekście regulacji Dyrektywy 2019/1937, na mocy której państwa członkowskie mają czas na wdrożenie jej postanowień najpóźniej do 17.12.2023 r. Omówione zostały wybrane akty prawa polskiego oraz projekty ustaw, które implikują regulacje dotyczące statusu sygnalistów. W tle rozważań autorka wskazuje również na wybrane akty prawa międzynarodowego i europejskiego.

Pobierz artykul
Słowa kluczowe: whistleblower; protection of whistleblowers; procedures signaling irregularities; international standards (sygnalista; ochrona sygnalistów; procedury sygnalizujące nieprawidłowości; standardy międzynarodowe)

Bibliografia

Bibliografia/References

Literatura/Literature

Biernat, T. (2012). Soft Law a proces tworzenia prawa w UE. Wpływ soft law na konstrukcję i treść uzasadnień aktów normatywnych, Studia Prawnicze. Rozprawy i materiały, 2(11), 27–37.

Groß, N., Platzer, M. (2018). Richtlinie der EU zur Starkung des Schutzes von Hinweisgebern ante portas. Auswirkungen auf die Praxis und Regelungsauftrag an den nattionalen Gesetzgeber, Neue Zeitschrift für Arbeirtrecht (NZA), 14, 916–928.

Jagura, B., Zdziarstek, J. (2020). Odpowiedź na występowanie naruszeń compliance, wewnętrzne postepowania wyjaśniające i whistleblowing. W: B. Makowicz, B. Jagura (red.) Systemy zarządzania zgodnością. Compliance w praktyce, 219. Warszawa: Wolters Kluwer.

Kamiński, I. C. (2010). Ograniczenia swobody wypowiedzi dopuszczalne w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Analiza krytyczna. Warszawa: Wolters-Kluwer, 26–30.

Kobroń-Kąsiorowska, Ł. (2019). Whistleblowing — nowa instytucja prawa pracy — perspektywa międzynarodowa. Palestra (9), 65–68, https://palestra.pl/pl/czasopismo/wydanie/9-2019/artykul/whistleblowing-nowa-instytucja-prawa-pracy-perspektywa-miedzynarodowa (31.01.2021).

Kobylińska A., Folta M. (2015). Sygnaliści — ludzie, którzy nie potrafią milczeć: oświadczenia osób ujawniających nieprawidłowości w instytucjach i firmach w Polsce, 33–37, Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.

Łętowska, A. (2005), Multicentryczność współczesnego systemu prawa i jej konsekwencje. Państwo i Prawo, (4), 3–10.

Makowski, G. (2016). Wprowadzenie. W: G. Makowski, M. Waszak (red.), Sygnaliści w Polsce okiem pracodawców i związków zawodowych, 9–15, Warszawa: Fundacja im. Stefana Batorego.

Paunio, E. (2009). Beyond Predictability — Reflections on Legal Certainty and the Discourse Theory of Law in the EU Legal Order. German Law Journal, 10(11), 1470–1493.

Sieradzka, M. (2020). UE nakazuje chronić sygnalistów, komentarz praktyczny. LEX/el.

Szewioła P. (2017). Ochrona sygnalistów: Przepisy nie przysłużą się ani pracownikom ani pracodawcom. „Gazeta Prawna” z 6.11.2017 r., http://serwisy.gazetaprawna.pl/praca-i-kariera/artykuly/1082830,przepisy-o-ochronie-sygnalistow.html (14.02.2020).

Transparency International (2009). Zalecane zasady robocze dla przepisów dotyczących informowania nieprawidłowościach w miejscu pracy, http://www.sygnalista.pl/wp-content/uploads/2015/01/TI_rekomendacje-dobrej-legislacji.pdf (14.02.2020).

Trzaskowska-Machalska, P. (2019). Ochrona sygnalistów przewidziana w projekcie Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie

ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii oraz projekcie ustawy o jawności życia publicznego oraz projekcie o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego, (3), 258–264.

Vandekerckhove, W., Lewis, D. (2012). The Content of Whistleblowing Procedures: A Critical Review of Recent Official Guidelines. Journal of Business Ethics, 108, 253–264.

Zieliński M., (2018). Status sygnalisty w ustawie o jawności życia publicznego. „Rzeczpospolita” z 6.01.2018 r., http://www.rp.pl/Rzeczo-prawie/301069981-Status-sygnalisty-w-ustawie-o-jawnosci-zycia-publicznego.html (14.02.2020).

Akty prawne/Legal acts

Cywilnoprawna konwencja o korupcji z 4.11.1999 r., Dz.U. 2004, nr 244, poz. 2443.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE z 26.06.2013 r. w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi, zmieniającej dyrektywę 2002/87/WE i uchylającej dyrektywy 2006/48/WE oraz 2006/49/WE, Celex L 176/338.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2019/1937/UE z 23.10.2019 w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, Celex 32019L1937.

Konwencja Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji z 31.10.2003 r., Dz.U. 2007, poz. 84, nr 563.

Rezolucja Zgromadzania Parlamentarnego Rady Europy w sprawie ochrony demaskatorów nr 1729 z 29.04.2010, http://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-DocDetails-EN.asp?fileid=17851&lang=EN&search=MTcyOSAgMjkuMDQuMjAxMHxjb3JwdXNfbmFtZV9lbjoiT2ZmaWNpYWwgZG9jdW1lbnRzIg== (14.02.2020).

Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z 6.03.2017 r. w sprawie systemu zarządzania ryzykiem i systemu kontroli wewnętrznej, polityki wynagrodzeń oraz szczegółowego sposobu szacowania kapitału wewnętrznego w bankach, Dz.U. 2017 poz. 637.

Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z 25.04.2017 r. w sprawie szczegółowych warunków technicznych i organizacyjnych dla firm inwestycyjnych, banków, o których mowa w art. 70 ust. 2 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, i banków powierniczych, , Dz.U. 2017, poz. 855.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 596/2014/ UE z 16.04.2014 r. w sprawie nadużyć na rynku (rozporządzenie w sprawie nadużyć na rynku) oraz uchylające dyrektywę 2003/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady i dyrektywy Komisji 2003/124/WE, 2003/125/WE i 2004/72/WE, Celex L 173/1

Ustawa z 16.04.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dn. 16.04.1993r., Dz.U. 1993, nr 47, poz,. 211.

Ustawa z 29.08.1997 r. — Prawo Bankowebankowe z dn. 29.08.1997, Dz. U. 1997 nr 140, poz. 939.

Ustawa z 1.03.2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finasowaniu terroryzmu z dn. 1.03.2018 r., Dz. U. 2018, poz. 723.

Ustawa z 16.10.2019 r. o zmianie ustawy o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych oraz niektórych innych ustaw z dn. 16 października 2019 r.. , Dz.U. 2019, poz. 2217 .

Orzecznictwo/Judgments

Wyrok ETPC z 25.11.1997 r. w sprawie Grigoriades p. Grecji, skarga nr 24348/94.

Wyrok ETPC z 20.05.1999 r. w sprawie Rekvenyi p. Węgrom, skarga nr 24348/94.

Wyrok ETPC z 8.01.2013 r. w sprawie Bucur i Toma p. Rumunii, skarga nr 40238/02.

Wyrok Sądu Najwyższego z 28.08.2013 r., sygn. akt I PK 48/13.

 

Inne materiały/Other materials

Obywatelski projekt ustawy przygotowany przez Fundację im. S. Batorego, Helsińską Fundację Praw Człowieka, Forum Związków Zawodowych i Instytut Spraw Publicznych o ochronie sygnalistów, http://www.sygnalista.pl/projekt-ustawy/ .

Whistleblower protection in southeast Europe, Regional Anti-Corruption Initiative, 2015, http://idmalbania.org/wp-content/uploads/2015/07/Whistleblower-Protection-in-SE-Europe.pdf ( 14.02.2020).

Projekt ustawy o jawności życia publicznego. https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12304351/12465433/12465434/dokument324982.pdf.

Projekt ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zagrożone pod groźbą kary, http://orka.sejm.gov.pl/Druki8ka.nsf/Projekty/8-020-1211-2019/$file/8-020-1211-2019.pdf.

Cena artykułu
16.00
Cena numeru czasopisma
62.00
Prenumerata
840.00 zł
672.00
Najniższa cena z 30 dni: 672.00
zamów prenumeratę