Zasady ustalania wysokości zasiłku macierzyńskiego w ustawie zasiłkowej a prawo Unii Europejskiej

The article – based on the provisions of the Benefit Act– decodes the detailed rules according to which the amount of maternity allowance provided for under the (universal) social insurance system in Poland is determined. Next, an attempt was made to indicate the legal conditions and grounds for the Europeanization of social insurance law in the scope regulating the amount of maternity allowance and to determine its essence. The areas of EU regulation in the case of which the impact of EU law on the amount of maternity allowance can be determined have also been specified. The study concludes with an analysis and critical assessment of the rules for determining the amount of maternity allowance from the point of view of the purpose and provisions of EU directives and Article 45 of the Treaty on the Functioning of the European Union.

W artykule – bazując na przepisach ustawy zasiłkowej – odkodowano szczegółowe zasady, wedle których ustala się wysokość zasiłku macierzyńskiego, przewidzianego w ramach (powszechnego) systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce. Następnie podjęto próbę wskazania prawnych uwarunkowań i podstaw europeizacji prawa ubezpieczeń społecznych w zakresie normującym wysokość zasiłku macierzyńskiego oraz określenia jej istoty. Dookreślono też obszary regulacji unijnej, w przypadku której można stwierdzić wpływ prawa Unii Europejskiej na wysokość zasiłku macierzyńskiego. Opracowanie zamyka analiza i krytyczna ocena zasad ustalania wysokości zasiłku macierzyńskiego z punktu widzenia celu i po stanowień unijnych dyrektyw oraz art. 45 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Celem opracowania jest analiza regulacji prawnych z zakresu ubezpieczeń społecznych w rozumieniu art. 1 ustawy z 13 października 1998 r., tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 1230 ze zm. (dalej jako: ustawa systemowa), dotyczących sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem stanowiącej tytuł do ubezpieczenia społecznego oraz okoliczność warunkującą prawo do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, dokonana z perspektywy czynników i uwarunkowań czyniących (mogących czynić) sprawowanie opieki nad dzieckiem okolicznością istotną dla prawa ubezpieczeń społecznych i jego kształtu. Sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem nie ma w prawie ubezpieczeń społecznych jasnego, zrozumiałego znaczenia. Stan ten tylko do pewnego stopnia uznać można za naturalny i uzasadniony różnymi kontekstami, w jakich zwrot ten występuje, czy też problemami ze wskazaniem czynników determinujących takie a nie inne unormowanie tej kwestii.

Celem opracowania jest wskazanie istoty i uwarunkowań ochrony czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego oraz wskazanie na ich konsekwencje dla sposobu jej ukształtowania oraz praktyki stosowania przepisów, które jej dotyczą, zwłaszcza art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. z 2022, poz. 1732 ze zm., zwanej dalej: „ustawą zasiłkową”). Realizację celu opracowania oparto na trzech podstawowych założeniach: 1) ubezpieczenie chorobowe jest systemem ochrony na wypadek zajścia określonego ryzyka socjalnego w ramach systemu (prawa) ubezpieczeń społecznych, będącego jedną z form prawnych realizacji prawa do zabezpieczenia społecznego, 2) świadczenie z ubezpieczenia chorobowego ma zabezpieczać skutek zdarzenia losowego i rekompensować wynagrodzenie (przychód) utracone z powodu niezdolności do świadczenia pracy wskutek choroby, 3) przepisów określających wyjątki od uregulowań ogólnych nie należy interpretować rozszerzająco. Podjęcie rozważań na temat tytułowej ochrony uzasadnia nie tylko stan dotychczasowej dyskusji na jej temat, ale również jej wymiar praktyczny.

Instytucja przedłużonej ochrony w ubezpieczeniu chorobowym, rozumiana jako ochrona wynikająca z wcześniejszego tytułu do ubezpieczenia i dotycząca zdarzeń zachodzących po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, ukazuje swoistość ochrony w ramach społecznego ubezpieczenia. Jak dotychczas nie była jednak przedmiotem pogłębionej analizy teoretycznej i dogmatycznej. Autorka artykułu, mając za podstawę regulację prawną określającą warunki nabycia prawa do zasiłku chorobowego i zasiłku macierzyńskiego, wskazuje na zróżnicowaną konstrukcję oraz charakter tej ochrony. Podejmuje również próbę wyjaśnienia i oceny występujących w tym zakresie odrębności.