Praca i zabezpieczenie społeczne Nr 08/2005

W numerze:

Jerzy Wratny

Prawo pracy a bezrobocie. Kilka refleksji
Autor analizuje rolę prawa pracy jako jednego ze środków służących zmniejszeniu skali bezrobocia w naszym kraju. Wykazuje ograniczone możliwości wpływania na decyzje pracodawców zwiększania miejsc pracy w drodze zmiany przepisów prawa pracy. Z tego punktu widzenia poddaje ocenie nowelizacje kodeksu pracy z 2002 i 2003 r. oraz ukazuje niektóre kierunki rozwiązań rozważane w Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy. Ustosunkowuje się także do wybranych rozwiązań ustawy z 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Studia i opracowania

Charles F.X. Szymanski

Proces rozwoju arbitrażu w prawie pracy w Stanach Zjednoczonych
Arbitraż jako metoda rozstrzygania sporów pomiędzy pracodawcami a związkami zawodowymi został wprowadzony w Stanach Zjednoczonych po drugiej wojnie światowej przede wszystkim w celu uniknięcia kosztownych strajków w sektorach przemysłowych. Obecnie arbitraż funkcjonuje najczęściej w oparciu o tzw. klauzule arbitrażowe umieszczane w większości układów zbiorowych pracy, na podstawie których do rozstrzygnięcia arbitrom poddaje się wszelkie spory mogące powstać na tle wykładni postanowień układowych. Zdaniem Autora amerykańskie doświadczenia dotyczące rozwoju arbitrażu w prawie pracy mogą służyć jako użyteczny przykład dla Polski. Na przestrzeni lat arbitraż w sprawach pracowniczych udowodnił, że może on być szybką i skuteczną alternatywą dla procesów sądowych w zakresie stosunków pomiędzy pracownikami a pracodawcami.

Joanna Czarnota-Bojarska

Zachowania obywatelskie w organizacji
Zachowania obywatelskie w organizacji są fenomenem badanym od stosunkowo niedawna. Zachowania takie nie są zazwyczaj wpisane w zakres obowiązków pracownika, jednak ich pojawianie się podnosi efektywność i sprawność działania całej firmy. Autorka omawia charakterystyki zachowań obywatelskich w organizacji oraz czynniki, które mogą sprzyjać pojawianiu się takich zachowań.

Wykładnia i praktyka

Beata Stanibuła

Ewolucja zasad stosowania zadaniowego czasu pracy
Zakres stosowania zadaniowego czasu pracy od momentu pierwszej jego regulacji w kodeksie pracy ulegał istotnej ewolucji w kierunku daleko idącej liberalizacji. Zjawisko to stanowi przejaw wykształcenia się stosunków pracy charakteryzujących się znaczną samodzielnością pracowników w zakresie świadczenia pracy, z wyłączonym w zasadzie obowiązkiem wykonywania poleceń dotyczących pracy. Procesowi prawnego upowszechniania zadaniowego czasu pracy towarzyszyły rozbieżności w zapatrywaniach na zakres możliwości jego stosowania. Poprzez kolejne nowelizacje kodeksu pracy stopniowo doprecyzowano przepisy o zadaniowym czasie pracy. I tak, o ile pierwsza regulacja w tym przedmiocie z czerwca 1974 r. mogła być oceniana jako niewystarczająca, to w następstwie regulacji kolejnej z 1996 r. a ostatecznie wskutek nowelizacji kodeksu pracy z 26 lipca 2002 r.,"postawiono kropkę nad i". Stworzono legalną możliwość rozszerzania zadaniowego czasu pracy na nowe rodzaje prac i zawodów. Należy oczekiwać, że praktyka śmielej będzie korzystała z możliwości, jakie wypracowała nauka i ustawodawstwo.

Daniel Eryk Lach

Regres NFZ wobec sprawców czynów, których następstwem była konieczność udzielenia ubezpieczonym świadczeń zdrowotnych - w orzecznictwie i piśmiennictwie
Jednym z istotnych zagadnień związanych z finansowaniem świadczeń zdrowotnych w ramach ustawy zdrowotnej, które budziło kontrowersje nie tylko w orzecznictwie i doktrynie, ale również w mass mediach, była kwestia roszczeń regresowych instytucji ubezpieczeniowych wobec sprawców czynów, których następstwem była konieczność udzielenia ubezpieczonym świadczeń zdrowotnych. Przyznanie kasom chorych, a następnie NFZ prawa regresu wobec takich osób było z jednej strony oceniane pozytywnie, jako przejaw racjonalizowania wydatków instytucji ubezpieczenia zdrowotnego (przez eliminowanie niektórych ryzyk) oraz powiększania dochodów bez sięgania do kieszeni ubezpieczonych, a także zgodne z zasadami "sprawiedliwości" i "słuszności", z drugiej jednak strony pojawiały się uwagi krytyczne dotyczące przede wszystkim obaw wzrostu składek ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, sprawców większości czynów niedozwolonych związanych z ewentualnym regresem ze strony NFZ. Tymczasem, poza kwestiami finansowymi, zarówno Sąd Najwyższy, jak i krytyczni glosatorzy zwrócili uwagę na szereg problemów prawnych związanych z tym zagadnieniem, dotyczących np. legitymacji procesowej instytucji ubezpieczenia zdrowotnego czy też odpowiedzialności "in solidum". W związku z istotną zmianą stanu prawnego i wejściem w życie od 1 stycznia 2005 r. nowej ustawy "zdrowotnej" celowe jest przypomnienie i uaktualnienie tych rozważań.

Małgorzata Gersdorf

Kilka uwag praktycznych o ochronie danych osobowych pracownika
Prawo do ochrony prywatności pracownika i jego rodziny jest wycinkiem ogólnego prawa do ochrony danych osobowych, u którego podstaw leży ochrona prawna godności i życia prywatnego obywatela. Konieczność objęcia szczególną ochroną pracownika wynika z cech charakterystycznych stosunku pracy, z których najważniejsze dla podjętego tematu są: długotrwała więź prawna pracownika z pracodawcą, zależność ekonomiczna pracownika od pracodawcy oraz słabsza pozycja negocjacyjna pracownika. Pracodawca ma interes w tym, by uzyskać jak najpełniejszy obraz swego pracownika, a zatem by dotrzeć do wiadomości nie tylko o jego umiejętnościach zawodowych, lecz także o sposobie zachowania się w grupie, o jego preferowanym stylu życia, ambicjach, zainteresowaniach, o karalności, statusie i cenzusie majątkowym rodziny pracownika. Zawsze przy tym pracodawca będzie powoływał się na zasadę adekwatności w zbieraniu i przetwarzaniu takich danych zasłaniając się koniecznością ochrony interesów firmy, zabezpieczenia jej przed niesumiennymi pracownikami. Pracownicy z kolei są zainteresowani w tym, by informacje o ich sferze pozazawodowej nie były zbierane i przetwarzane poza dopuszczony zakres upoważnienia zawarty w kodeksie pracy. Stąd "de lege lata" często występują do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z prośbą o interwencje w tych sprawach, wskazując, iż pracodawcy przetwarzają dane poza dopuszczony prawem zakres. Wiele kontrowersji w prawie polskim budzi np. informacja o karalności/niekaralności pracownika, co do której brakuje regulacji prawnej. Mamy tu zatem do czynienia z typowym konfliktem interesów, który z uwagi na nierównorzędność partnerów wymaga specjalnej opieki i ingerencji ustawodawcy i który musi zostać rozwiązany przy wyważeniu racji obu stron stosunku pracy.

Z orzecznictwa Sądu Najwyższego

Hubert Skwarczyński Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 30 września 2003 r. (I KZP 24/03) w sprawie uprawnień oskarżycielskich ZUS

Podstawy i zakres odpowiedzialności pracodawcy z tytułu niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy

Zdaniem Państwowej Inspekcji Pracy

Limit godzin ponadwymiarowych pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy

Konsultacje i wyjaśnienia

Urlop wypoczynkowy

Nowe przepisy

Przegląd obejmuje Dzienniki Ustaw od numeru 111 z 23 czerwca 2005 r. do numeru 135 z 22 lipca 2005 r.

Wskaźniki i składki ZUS
 
Według stanu na dzień 1 sierpnia 2005 r.

Przegląd wydawnictw

Wojciech Muszalski, Ubezpieczenie społeczne. Podręcznik akademicki rec. Kamil Antonów