Unijna koncepcja racjonalnych usprawnień dla osób z niepełnosprawnościami

Celem artykułu jest analiza aktualnie obowiązujących standardów unijnych w zakresie racjonalnych usprawnień, w tym doprecyzowanie ich charakteru, zakresu i rodzajów. Badania w tym obszarze oparto na dwóch hipotezach. Po pierwsze, zarówno przepisy prawne, jak i orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE uznają, że koncepcja racjonalnych usprawnień powinna mieć szeroki, a zarazem elastyczny charakter i stanowi istotny instrument zapewnienia faktycznej równości niepełnosprawnych pracowników. Po drugie mimo obowiązywania unijnych regulacji prawnych odnoszących się do racjonalnych usprawnień, pracodawcy nie zawsze wywiązują się z obowiązku ich wprowadzenia w taki sposób, aby uwzględnić indywidualne potrzeby osób z niepełnosprawnościami. W rezultacie w artykule przedstawiono najpierw unijne ramy prawne obowiązku racjonalnych usprawnień, z uwzględnieniem źródeł prawa pierwotnego i wtórnego oraz ich wzajemnych relacji. Następnie dokonano analizy najistotniejszych rozstrzygnięć Trybunału Sprawiedliwości UE dotyczących tytułowej koncepcji, w tym wydanych w latach 2021–2022. Ostatnia część artykułu koncentruje się na ocenie charakteru prawnego oraz zakresu racjonalnych usprawnień, a także wskazuje ich najbardziej typowe rodzaje i przykłady.

Bibliografia/References

Daly P. & Whelan, D. (2021). Disability in employment equality law: A reappraisal of the reasonable accommodation duty and issues arising in its implementation. Maastricht Journal of European and Comparative Law, 28(6), 744–759, https://doi.org/10.1177/1023263X211035268

Domańska, M. (2010). Zasada równości (zakaz dyskryminacji). W: A. Wróbel (Red.), Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy (s. 156–200). Wolters Kluwer.

Hirschberg, M. & Papadopoulos, Ch. (2016). "Reasonable Accommodation" and "Accessibility": Human Rights Instruments Relating to Inclusion and Exclusion in the Labor Market. Societies, 6(1), 3–19, https://doi.org/10.3390/soc6010003

Howard, E. (2016), Indirect Discrimination, Reasonable Accommodation and Religion. In: D. Cuypers, J. Vrielink (eds), Equal is not enough (s. 73–91). Intersentia.

Lord, J. E. & Brown, R. (2011). The Role of Reasonable Accommodation in Securing Substantive Equality for Persons with Disabilities: The UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities. In: M. H. Rioux, L. A. Basser, M. Jones (red.) Critical Perspectives on Human Rights and Disability Law (273–307). Martinus Nijhoff Publishers.

Maliszewska-Nienartowicz, J. (2013). Discrimination based on disability: comment on HK Danmark v. Dansk almennyttigt Boligselskab and Dansk Arbejdsgiverforening (cases C-335/11 and C-337/11). Polish Review of International and European Law, 2(4), 75–93. https://doi.org/ 10.21697/priel.2013.2.4.03

Maliszewska-Nienartowicz, J. (2020). Niepełnosprawność. W: J. Maliszewska-Nienartowicz, A. Wróbel (Red.), Prawo antydyskryminacyjne. System prawa Unii Europejskiej, tom 6 (s. 384–413), C.H.Beck.

Maliszewska-Nienartowicz, J. (2021). Bezpośredni skutek ogólnej zasady niedyskryminacji w sporach dotyczących dziedzin objętych prawem Unii Europejskiej. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 3, 35–46, https://doi.org/10.14746/rpeis.2021.83.3.3

Poposka, Z. (2016). Idea behind Reasonable Accommodation as a Way Forward to Achieving Equality. Balkan Social Science Review, 7, 7–31, https://js.ugd.edu.mk/index.php/BSSR/article/view/1486

Roig de Asís, R. (2016). Reasonableness in the concept of reasonable accommodation. The Age of Human Rights Journal, 6, 42–59, https://doi.org/10.17561/tahrj.v0i6.2929

Śledzińska-Simon, A. Brak wprowadzenia racjonalnych usprawnień jako forma dyskryminacji osób niepełnosprawnych. https://docplayer.pl/322266-

Brak-wprowadzenia-racjonalnych-usprawnien-jako-forma-dyskryminacji-osob-niepelnosprawnych-dr-anna-sledzinska-simon.html (pobrano20.07.2022).

Waddington, L. & Broderick, A. (2016). Disability law and reasonable accommodation beyond employment. A legal analysis of the situation in EU Member States, Luxembourg: Publications Office of the European Union, http://doi.org/10.2838/15305

Waddington, L. B. (2013). Equal to the Task? Re-Examining EU Equality Law in Light of the United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities. In: L. B. Waddington, E. Quinn, & E. Flynn (eds.), European Yearbook of Disability Law, 4, 169–200. Intersentia.

Waddington, L. & Broderick, A. (2018). Combatting disability discrimination and realising equality: A comparison of the UN CRPD and EU equality and non-discrimination law, Luxembourg: Publications Office of the European Union, https://doi.org/10.2838/208695

Wujczyk, M. (2016). Obowiązek pracodawcy zapewnienia niezbędnych racjonalnych usprawnień dla pracownika niepełnosprawnego. W: M. Borski (Red.) Bariery w otoczeniu osób z niepełnosprawnościami Zagadnienia wybrane (s. 17–32), Oficyna Wydawnicza Humanitas.