Małe przedsiębiorstwa w erze platform cyfrowych – perspektywa prawa konkurencji

The digital revolution, apart from its particular impact on the economy, also generated specific competition problems and influenced the shape of competition rules. In the article I take a look at these changes from the perspective of small business. I refer to current changes in the EU competition law and to new legal acts concerning digital markets that pursue, to some extent, similar objectives to competition law (DMA). On this basis, I present how the challenges of digital economy marked by platformisation and the growing disparity between the big hi-tech companies and the rest of market players strengthened the tendency to treat SMEs favorably. At the same time, I make references to specific examples in legal provisions and case law showing that the contemporary EU competition law's favorable attitude towards smaller market players is not really a drastic change of rules but an effect of evolution of tendencies with strong roots in the pre-digital past.

Rewolucja cyfrowa wywarła wpływ na gospodarkę, generując także specyficzne problemy w sferze konkurencji i wpływając na kształt reguł ochrony konkurencji. W artykule przyglądam się tym zmianom z perspektywy małych przedsiębiorstw. Odnoszę się do ewolucji prawa konkurencji UE i do nowych aktów prawnych dotyczących rynków cyfrowych, które realizują zbliżone cele (DMA). Przedstawiam, jak wyzwania gospodarki cyfrowej naznaczone platformizacją i rosnącą dysproporcją między dużymi firmami high-tech a resztą uczestników rynku wzmocniły tendencję do zapewnienia MŚP ochrony instrumentami prawa konkurencji. Wskazuję konkretne przykłady w przepisach i orzecznictwie pokazujące, że przychylne nastawienie współczesnego prawa konkurencji UE do mniejszych przedsiębiorstw nie jest drastyczną zmianą reguł, ale efektem ewolucji tendencji mających silne korzenie w rzeczywistości sprzed cyfrowej rewolucji.

W dniu 6.06.2024 r. w Sali Lustrzanej Pałacu Staszica w Warszawie odbyła się V edycja Energetycznego Forum Nauki i Gospodarki, cyklicznej konferencji organizowanej przez Fundację Mercatus et Civis, Stowarzyszenie Rzeczników Konsumentów oraz Instytut Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk. Tematem przewodnim tegorocznej edycji Forum, nad którym patronat medialny objął „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego”, była dywersyfikacja technologii i bezpieczeństwo odbiorców energii.

W prawie konkurencji ustalił się podział na porozumienia, które ograniczają konkurencję ze względu na sam cel (charakter) oraz ze względu na skutek. Podział ma istotne znaczenie praktyczne, gdyż znacznie obniża obowiązki dowodowe organu ochrony konkurencji w przypadku zakwalifikowania kwestionowanej praktyki jako ograniczenie ze względu na cel — organ ochrony konkurencji nie musi udowodniać skutków praktyki. Wciąż brak jednolitej odpowiedzi na pytanie, czy domniemanie szkodliwości ograniczeń ze względu na cel można obalić z uwagi na kontekst konkretnej sprawy. Stanowisko polskich sądów dryfuje między formalnym a bardziej ekonomicznym podejściem. Bardziej jednoznacznie za podejściem ekonomicznym opowiada się orzecznictwo unijne. Celem artykułu jest przedstawienie i porównanie modeli antymonopolowej oceny porozumień ograniczających konkurencję ze względu na cel wypracowanych w orzecznictwie polskim i unijnym, oraz zaproponowanie rozwiązania, które powinno zostać przyjęte w polskim orzecznictwie. Autor argumentuje na rzecz badania przez organ antymonopolowy szerszego kontekstu ekonomicznego również porozumień z kategorii zazwyczaj zaliczanych do kategorii ograniczeń ze względu na cel, jeśli tylko przez stronę zostały przedstawione odpowiednie dowody i argumenty mogące obalić domniemanie szkodliwości porozumienia dla konkurencji.