Dostępność świadczeń socjalnych jest określona regulacjami prawnymi funkcjonującymi w danym kraju. Faktyczny zakres korzystania z tych świadczeń jest uzależniony jednak od uwarunkowań kulturowych, w tym przede wszystkim od dominujących norm moralnych. O ile niektóre jednostki (osoby, gospodarstwa domowe) nadużywają świadczeń socjalnych, to inne — przeciwnie — nie korzystają ze świadczeń mimo posiadania ku temu odpowiednich uprawnień. Taki indywidualny stosunek do rozwiązań oferowanych przez państwo opiekuńcze został określony mianem „moralności socjalnej”. W niniejszym artykule podjęto próbę konceptualizacji tego pojęcia. Przedstawiona została jego istota oraz znaczenie praktyczne dla funkcjonowania systemu zabezpieczenia społecznego. Ponadto omówione zostały oba „odchylenia” od optymalnego wykorzystywania świadczeń, czyli korzystanie nadmierne (tzw. nadużycia socjalne) oraz niewystarczające (tzw. indyferencja socjalna).

O ile choroba i związana z nią niezdolność do pracy są zdarzeniami losowymi, niezależnymi od woli człowieka, o tyle absencja chorobowa jest efektem świadomych i rozmyślnych decyzji. Pracownicy różnią się pod względem jej wykorzystania. Przedmiotem artykułu jest absentyzm chorobowy, czyli zjawisko nadużywania absencji chorobowej. Bazując na literaturze przedmiotu i wynikach dotychczas przeprowadzonych badań, autor przedstawia istotę tego problemu, jego rodzaje oraz uwarunkowania. Absencja chorobowa, jak każdy inny przywilej socjalny, jest polem potencjalnych nadużyć. Nadmierne wykorzystywanie zwolnień lekarskich może przyjmować dwojaką postać: pokusy nadużyć oraz przestępstwa socjalnego. Nasileniu występowania tych problemów sprzyjają różne okoliczności, związane z osobistymi cechami pracownika, warunkami środowiska pracy, a także szerokim kontekstem społecznym i instytucjonalnym. Autor wskazuje, że w ramach przeprowadzonych prac badawczych udało się wyodrębnić kilkanaście takich okoliczności, dzięki czemu można skuteczniej zidentyfikować potencjalne nadużycia.