Moralność socjalna: ujęcie teoretyczne i znaczenie praktyczne

Dostępność świadczeń socjalnych jest określona regulacjami prawnymi funkcjonującymi w danym kraju. Faktyczny zakres korzystania z tych świadczeń jest uzależniony jednak od uwarunkowań kulturowych, w tym przede wszystkim od dominujących norm moralnych. O ile niektóre jednostki (osoby, gospodarstwa domowe) nadużywają świadczeń socjalnych, to inne — przeciwnie — nie korzystają ze świadczeń mimo posiadania ku temu odpowiednich uprawnień. Taki indywidualny stosunek do rozwiązań oferowanych przez państwo opiekuńcze został określony mianem „moralności socjalnej”. W niniejszym artykule podjęto próbę konceptualizacji tego pojęcia. Przedstawiona została jego istota oraz znaczenie praktyczne dla funkcjonowania systemu zabezpieczenia społecznego. Ponadto omówione zostały oba „odchylenia” od optymalnego wykorzystywania świadczeń, czyli korzystanie nadmierne (tzw. nadużycia socjalne) oraz niewystarczające (tzw. indyferencja socjalna).

Bibliografia/References

Arrow, K. J. (1963). Uncertainty and the Welfare Economics of Medical Care. The American Economic Review, 5(LIII), (141–148).

Błędowski, P. (2018). Polityka społeczna drugiej dekady XXI wieku. Ciągłość czy zmiana? W: M. Krawczyk (Red.), Polska po 2015 roku —gospodarka, społeczeństwo (219–238). Oficyna Wydawnicza SGH.

Brodowska-Szewczuk, J. and Sokołek, M. (2016). Tax Morality — Selected Issues. Journal of Multidisciplinary Engineering Science and Technology.

Chunn, D. E. and Gavigan, S. A. M. (2004). Welfare law, welfare fraud, and the moral regulation of the "never deserving" poor. Social and Legal Studies. doi: 10.1177/0964663904042552.

Elster, J. (1989). Social Norms and Economic Theory. Journal of Economic Perspectives, 3(4), 99–117.

Halla, M., Lackner, M. and Schneider, F. G. (2010). An empirical analysis of the dynamics of the welfare state: The case of benefit morale. Kyklos, 63(1). doi: 10.1111/j.1467-6435.2010.00460.x.

Headworth, S. (2021). Broke people, broken rules: Explaining welfare fraud investigators' attributions. Punishment and Society, 23(1). doi: 10.1177/1462474520928131.

Heinemann, F. (2008). Is the welfare state self-destructive? A study of government benefit morale. Kyklos, 61(2). doi: 10.1111/j.1467-6435.2008.00400.x.

Kasprowski, Sz. (2018). Solidarność ubezpieczonych w ubezpieczeniu chorobowym a problem nadużyć w prawie do świadczeń. Ubezpieczenia Społeczne. Teoria i praktyka, (4), 47–67.

Khaerunnisa, I., Wiratno, A. and Luthan, E. (2018). The effect of tax morality, tax culture, and good governance to taxpayers compliance, The Accounting Journal of Binaniaga, 1(1). doi: 10.33062/ajb.v1i1.78.

Kim, Y. and Maroulis, S. (2018). Rethinking Social Welfare Fraud from a Complex Adaptive Systems Perspective. Administration and Society, 50(1). doi: 10.1177/0095399715587520.

Krysztofowicz, A., Wygonna, E. (2017). Nadużycia w systemie ubezpieczeń społecznych — pokusa dla klienta, wyzwanie dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Biuletyn Ministerstwa Finansów, 2(22), 6–13.

Kukuła, Z. (2016a). Przestępczość socjalna z perspektywy prawa karnego i kryminologii. Difin.

Kukuła, Z. (2016b). Zagrożenie przestępczością socjalną w obszarze ubezpieczeń społecznych. Ubezpieczenia społeczne. Teoria i praktyka, (2), 19–35.

Kukuła, Z. (2018). Przestępczość socjalna i gospodarcza — podobieństwa i różnice (zagadnienia teoretyczne). Ubezpieczenia społeczne. Teoria i praktyka, (2), 3–17.

Lindbeck, A. (1995). Hazardous welfare-state dynamics. The American Economic Review, 85(2), 9–15.

Lindbeck, A. (2003). An Essay on Welfare State Dynamics, CESifo Working Paper Series 976, Center for Economic Studies and Ifo Institute for Economic Research, Munich.

Makarzec, P. (2018). Przestępstwo oszustwa na szkodę Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W: J. Lachowski (Red.), Przestępstwa i wykroczenia na szkodę Zakładu Ubezpieczeń Społecznych — wybrane zagadnienia (73–92). Wydawnictwo „Dom Organizatora”.

Moses, S. (1999). The Myth of Unaffordability: How Most Americans Should, Could, and Would Buy Long-Term Care Insurance. Seattle: Centre for Long-Term Care Financing.

van Oorschot, W. (1991). Non-Take-Up of Social Security Benefits in Europe. Journal of European social policy, 1(1), 15–30.

Pasternak-Malicka, M. (2013). Mentalność i moralność podatkowa a reakcje gospodarstw domowych na obowiązek podatkowy. Modern Management Review. doi: 10.7862/rz.2013.mmr.8.

Pilecka, G., Bisek-Grąz, M. (2015). Praktyka podwyższania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe na krótko przed porodem przez osoby prowadzące działalność gospodarczą. Ubezpieczenia Społeczne. Teoria i praktyka, (3), 166–175.

Swan, R. S. et al. (2008). The untold story of welfare fraud. Journal of Sociology and Social Welfare, 35(3).

Ślebzak, K. (2017). Kontrola przez ZUS ważności umów o pracę stanowiących tytuł do ubezpieczenia społecznego — wybrane zagadnienia. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, (2), 29–41.

Troyer, J. (2003). The Classical Utilitarians. Bentham and Mill. Indianapolis-Cambridge: Hackett Publishing Company.

Williams, C. C. and Martínez, Á. (2014). Explaining cross-national variations in tax morality in the European Union: An exploratory analysis. Studies of Transition States and Societies, 6(1).

Yaniv, G. (1997). Welfare fraud and welfare stigma. Journal of Economic Psychology, 18(4). doi: 10.1016/S0167-4870(97)00016-0.