Debata wokół książki "Kapitalizm patchorkowy w Polsce i krajach Europy Środkowo-Wschodniej"
Data: 9 marca 2020, godz 12:00
Miejsce: siedziba PWE, ul. Podwale 17 lok. 2, Warszawa
___________________________________________________________________________
Otwarcie i moderowanie:
prof. zw. dr hab. Alojzy Z. Nowak
Prelegenci:
prof. dr hab. Ryszard Rapacki
dr hab. Mariusz Próchniak
prof. dr hab. Juliusz Gardawski
Profesorowie SGH pod przewodnictwem prof. dr. hab. Ryszarda Rapackiego zbadali ład instytucjonalny (model kapitalizmu), który powstał w Polsce i w Europie Środkowo-Wschodniej po 1990 r. Model ten nazwali kapitalizmem patchworkowym. Kapitalizm patchworkowy jest według naukowców najbardziej zbliżony do wzorca śródziemnomorskiego, istniejącego w Hiszpanii i we Włoszech. Wykazuje także wiele podobieństw do modelu kontynentalnego występującego w Niemczech. Badania przeprowadzone autorską metodą sześciokątów podobieństwa objęły 11 krajów Europy Środkowo-Wschodniej (EŚW11) w latach 2005–2014.
Charakterystyczne dla kapitalizmu patchworkowego są według naukowców niejednoznaczność i niespójność jego architektury instytucjonalnej. Co to oznacza? Z badań wynika, że w Polsce rozwinęła się forma kapitalizmu, która wykazuje cechy jednoczesnego podobieństwa instytucjonalnego do kilku różnych modeli kapitalizmu współistniejących w Europie Zachodniej. Wniosek taki wynika z analizy empirycznej, która objęła sześć obszarów tworzących architekturę instytucjonalną gospodarki: konkurencję na rynku produktów, rynek pracy i stosunki przemysłowe, sektor pośrednictwa finansowego, system zabezpieczenia społecznego, system tworzenia wiedzy oraz rynek mieszkaniowy.
36 zmiennych, istotne wnioski.
Punktem odniesienia w badaniu były kraje reprezentujące cztery modele zachodnioeuropejskiego kapitalizmu: Niemcy (model kontynentalny), Hiszpania lub Włochy (model śródziemnomorski), Szwecja (model skandynawski) i Wielka Brytania (model anglosaski). Dla każdej z 36 zmiennych opisujących architekturę instytucjonalną gospodarki (6 zmiennych x 6 obszarów) obliczono współczynnik podobieństwa między Polską i 10 pozostałymi państwami EŚW a każdym z czterech krajów Europy Zachodniej, a następnie sprawdzono, na ile i w jakich aspektach są do siebie zbliżone charakterystyki instytucjonalne tych krajów.
Okazuje się, że polski kapitalizm ma najwięcej wspólnego ze wzorcem hiszpańskim i włoskim. Współczynniki podobieństwa do tych krajów wynosiły w 2005 i 2014 r. odpowiednio 67,4% i 65,9% – osiągając poziom powyżej średniej dla EŚW11. Nasz model kapitalizmu okazał się natomiast najmniej podobny do wzorca skandynawskiego. Jeśli chodzi o inne badane kraje postkomunistyczne, to zaobserwowano, że obraz ich ewolucji instytucjonalnej wykazuje wiele cech wspólnych oraz że jest dość stabilny w czasie. Także tam, podobnie jak w Polsce, powstał model kapitalizmu patchworkowego. Model ten łączy w sobie elementy pochodzące z różnych porządków instytucjonalnych, w tym utrwalone w przeszłości, odziedziczone po gospodarce centralnie planowanej oraz przeszczepione z różnych współczesnych modeli zachodnioeuropejskiego kapitalizmu. Instytucje tworzące kapitalizm patchworkowy nie są wobec siebie komplementarne i cechuje je systemowe niedopasowanie. W tym modelu kapitalizmu brakuje wyraźnej osnowy instytucjonalnej, a w poszczególnych obszarach występują odmienne mechanizmy koordynacji, wykazujące często odmienną logikę wewnętrzną. Jest to wynikiem głównie braku wizji docelowego kształtu kapitalizmu na początku i w trakcie transformacji systemowej oraz pewnego „dryfu instytucjonalnego”, któremu podlegały gospodarki Polski i krajów EŚW11 po roku 1990.
– Serdecznie gratuluję publikacji. Przedstawiciele PWE czują satysfakcję, że mogli wydać tę pracę, która jest rezultatem wieloletnich badań – mówi prof. dr hab. Alojzy Z. Nowak, Dziekan Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. – Analizy prowadzone były przez interdyscyplinarny zespół składający się z ekonomistów i socjologów. Książka jest bardzo ważna, ponieważ stanowi duży wkład do teorii ekonomii. To bardzo ciekawa praca porównawcza, która dotyczy kilkunastu krajów postkomunistycznych i odnosi się do ekonomii instytucjonalnej i behawioralnej, będącej ostatnio szeroko dyskutowaną – dodaje.
Jak jednak podkreślają autorzy i wydawcy, książka „Kapitalizm patchworkowy w Polsce i krajach Europy Środkowo-Wschodniej” nie zamyka się jedynie w sferze teorii, ale może stanowić rodzaj sugestii dotyczącej dalszych kierunków rozwoju polskiego i środkowoeuropejskiego kapitalizmu, a co za tym idzie – także wskazań dla przedstawicieli różnych gałęzi nauki i gospodarki.
– Mapa, którą stworzyli profesorowie, jest fascynująca także dla praktyków, np. dla przedstawicieli prawa. Rosnąca rozbieżność pomiędzy instytucjami formalnymi i nieformalnymi, jaką rysują wnioski zawarte w publikacji, a także deficyt komplementarności instytucjonalnej powinny być drogowskazami dla prawników i nie tylko – mówi Beata Kozłowska-Chyła, Prezes Zarządu Polskiego Wydawnictwa Ekonomicznego.