Świadczenia socjalne a obowiązki alimentacyjne członków rodziny w świetle zasady pomocniczości

Zagadnienie przedstawione w tytule artykułu mieści się w szerokiej i kontrowersyjnej problematyce granic ingerencji (interwencji) państwa względem rodziny. Autor przedstawia sposób rozumienia zasady pomocniczości (subsydiarności) oraz charakteryzuje obowiązki alimentacyjne, które powinny być pierwszym źródłem wsparcia dla osób cierpiących niedostatek. Na tym tle opisuje trzy świadczenia socjalne, a mianowicie świadczenia wypłacane w ramach pomocy społecznej, świadczenia z funduszu alimentacyjnego oraz świadczenia wypłacane w ramach programu 500+, odpowiadając jednocześnie na pytanie, czy ich regulacja prawna jest zgodna z tą zasadą. Okazuje się, że ściśle odpowiadają zasadzie pomocniczości świadczenia wypłacane w ramach pomocy społecznej, a w mniejszym stopniu świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Natomiast świadczenia wypłacane w ramach programu 500+, które są przyznawane bez względu na ekonomiczny status rodziny, a także bez zakreślonego celu ich wypłacania, którego osiągnięcie wiązałoby się z zaprzestaniem wypłat, są sprzeczne z zasadą pomocniczości. Istnieje ponadto ryzyko, że mogą one powodować erozję obowiązków alimentacyjnych.

Bibliografia

Aarnio, A. (1979). Koncepcja zakresu świadczeń alimentacyjnych w prawie fińskim. Studia Cywilistyczne, XXX.

Andrzejewski, M. (1995). Fundusz alimentacyjny. Komentarz do ustawy z dnia 18 lipca 1974 r. Lublin: Lubelskie Wydawnictwa Prawnicze.

Andrzejewski, M. (2003). Ochrona praw dziecka w rodzinie dysfunkcyjnej (dziecko-rodzina-państwo). Kraków: Zakamycze.

Andrzejewski, M. (2013). Obowiązek alimentacyjny. W: H. Dolecki, T. Sokołowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz (874-951). Warszawa: Wolters Kluwer.

Andrzejewski, M. (2015). Dyscyplinowanie dłużników alimentacyjnych (rozważania na tle dwóch wyroków Trybunału Konstytucyjnego dotyczących odbierania prawa jazdy). W: J. Łukasiewicz, I. Ramus (red.), Prawo alimentacyjne. Zagadnienia problemowe. Tom I (168-198). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Banaszak, B. (2009). Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej. Komentarz. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.

Bojanowska, E., Krupska, J., Magda, I., Szarfenberg, R. (2017). Bilans programu 500 plus – dyskusja. Więź, (3).

Dylus, A. (1995). Zasada pomocniczości a integracja Europy. Państwo i Prawo, (5), 52-61.

Główny Urząd Statystyczny. (2011). Różne oblicza polskiej biedy. Raport, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/warunki-zycia/ubostwo-pomoc-spoleczna/rozne-oblicza-polskiej-biedy,4,1.html

Główny Urząd Statystyczny. (2012). Pomoc społeczna w latach 2005-2009. Raport, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/warunki-zycia/ubostwo-pomoc-spoleczna/pomoc-spoleczna-w-polsce-w-latach-2005-2009,12,1.html

Golinowska, S. (1993). Polityka społeczna państwa w gospodarce rynkowej. Studium ekonomiczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Helin, M. (1981). Elatuksen Turvaaminen. W: E. Heikki, E. S. Mattila (red.), Lapsioikeuden Pääpiirteet. Juridica. Helsinki.

Juryk, A. (2016). Działania zmierzające do poprawy wykonywania przez dłużnika obowiązku alimentacyjnego na rzecz dziecka. Rocznik Administracji Publicznej, (2), 31-56.

Kocik, M. (2010). Ubóstwo dzieci w Polsce i w Europie. W: R. Szarfenberg, C. Żołędowski, M. Theiss (red.), Ubóstwo i wykluczenie społeczne. Perspektywa poznawcza (217-233). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.

Kymlicka, W. (1998). Współczesna filozofia polityczna. Wprowadzenie. Kraków-Warszawa: Znak.

Maciejko, W. (2009). Administracyjne środki dyscyplinowania dłużnika alimentacyjnego oraz fundusz alimentacyjny. W: J. Ignaczewski (red.), Alimenty. Komentarz. Sądowe komentarze tematyczne (195-341). Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.

Magda, I., Brzeziński, M., Chłoń-Domińczak, A., Kotowska, I. E., Myck, M., Najsztub, M., Tyrowicz, J. (2019). Rodzina 500+ - ocena programu i propozycje zmian. Warszawa: UW, SGH.

Majka, J. (1987). Katolicka nauka społeczna – studium historyczno-doktrynalne. Rzym: Fundacja Jana Pawła II, Polski Instytut Kultury Chrześcijańskiej.

Millon-Delsol, C. (1995). Zasada pomocniczości. Kraków: Znak.

Morawski, L. (1998). Prawa jednostki a dobro wspólne (liberalizm versus komunitaryzm. Państwo i Prawo, (11), 26-42.

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. (2018). Realizacja ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, https://archiwum.mpips.gov.pl/wsparcie-dla-rodzin-z-dziecmi/fundusz-alimentacyjny/informacje-statystyczne/realizacja-ustawy-o-pomocy-osobom-uprawnionym-do-alimentow/

Nitecki, S. (2008). Prawo do pomocy społecznej w polskim systemie prawnym. Warszawa: Wolters Kluwer.

Pawliczak, J. (2017). Obowiązek alimentacyjny. W: K. Osajda (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz. Tom V. Przepisy wprowadzające KRO (1478-1639). Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.

Popławska, E. (1996). Wpływ zasady subsydiarności na przemiany ustrojowe w Polsce. W: D. Milczarek (red.), Subsydiarność (147-166). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.

Popławska, E. (2000). Zasada pomocniczości jako zasada konstytucyjna Rzeczypospolitej Polskiej oraz Unii Europejskiej. W: C. Mik (red.), Europeizacja prawa krajowego. Wpływ integracji europejskiej na klasyczne dziedziny prawa krajowego (54-59). Toruń: Wydawnictwo „Dom Organizatora”, TNOiK.

Przełowiecka, K. (2010). Zjawisko wyuczonej bezradności u klientów instytucji pomocy społecznej - przyczyny, konsekwencje, możliwości przeciwdziałania. W: M. Piorunek (red.), Pomoc - wsparcie społeczne – poradnictwo. Od teorii do praktyki (191-207). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Quadragesimo Anno. (2002). Encyklika papieża Piusa XI o chrześcijańskim ustroju społecznym. Seria: Magisterium Kościoła Katolickiego. Warszawa: Te Deum.

Rataj, B. (2008). Fundusz alimentacyjny – analiza funkcjonalna. W: K. Marzec-Holka, A. Rutkowska, M. Joachimowska (red.), Polityka socjalna i polityka społeczna. Obszary współdziałania wobec wykluczenia społecznego (385-391). Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.

Schneider, L. (1983). Subsidiare Gesellschaft. Implikative Und analogie Aspekte lines Sozialprinzips. Padeborn-Munchen-Wien-Zurich: Verlag Ferdinand Schuning;

Sierpowska, I. (2011). Prawo pomocy społecznej. Warszawa: Wolters Kluwer.

Smyczyński, T. (1997). Rodzina i prawo rodzinne w świetle nowej Konstytucji RP. Państwo i Prawo, (11-12), 185-194.

Smyczyński, T. (2018). Prawo rodzinne i opiekuńcze. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.

Sosnowska, D.J. (2012). Alimenty a prawo karne. Praktyka wymiaru sprawiedliwości. Warszawa: LexisNexis.

Spurek, J. (2019). Zatrzymanie prawa jazdy dłużnikowi alimentacyjnemu a prymat rodziców w wychowaniu dzieci. Acta Iuris Stetinensis, (1), 117-135.

Stopka, K. (2009). Zasada pomocniczości w prawie pomocy społecznej. Warszawa: Difin.

Szahaj, A. (2000). Jednostka, czy wspólnota? Spór liberałów z komunitarystami a „sprawa polska”. Warszawa: Fundacja „Alatheia”.

Szczepska-Pustkowska, M. (2010). Ubóstwo dzieci – oblicza globalne i lokalne. W: A. Kożyczkowska, M. Szczepska-Pustkowska (red.), Człowiek w systemie pomocy. Konteksty i rozwiązania edukacyjne (67-92). Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskiej Wyższej Szkoły Humanistycznej.

Szurgacz, H. (1993). Wstęp do prawa pomocy społecznej. Acta Universitatis Wratislaviensis, CCXX.

Szurgacz, H., (1993a), Naganne zachowanie świadczeniobiorcy jako przesłanka ograniczenia ochrony w prawie pomocy społecznej. Acta Universitatis Wratislaviensis, CCXXXVIII.

Tomaszewska, E. (2014) Ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Komentarz praktyczny. Warszawa: LexisNexis.

Villa, F. (1997). Polityka społeczna, demokracja i praca socjalna. Kraków: Instytut Socjologii UJ.

Warzywoda-Kruszyńska, W. (2014). Dzieci i młodzież w UE - dyskryminowana generacja? Przegląd Socjologiczny, 63(2), 125-142.

Warzywoda-Kruszyńska, W. (2015). Bieda. Wykluczenie społeczne, deprywacja materialna i mieszkaniowa wśród dzieci i młodzieży w Polsce (w dziesięciolecie przynależności do Unii Europejskiej). W: E. Giermanowska, M. Racław, M. Rymsza (red.), Kwestia społeczna u progu XXI wieku. Księga jubileuszowa dla Profesor Józefiny Hrynkiewicz (184-196). Warszawa: Wydawnictwo UW.

Zgud, Z. (1999). Zasada subsydiarności w prawie europejskim. Kraków: Zakamycze.