Bankowe produkty emerytalne a niedozwolone klauzule umowne i ryzyko braku zgodności

Jedną z form dodatkowych indywidualnych planów emerytalnych (IKE i IKZE) jest umowa rachunku oszczędnościowego zawierana przez bank z wykorzystaniem wzorców umownych. Bankowe wzorce umów o indywidualne produkty emerytalne mogą jednak zawierać klauzule niedozwolone, w szczególności w zakresie zmian oprocentowania, podstaw pobierania, ustalania wysokości i dokonywania zmian pobieranych przez banki opłat. Celem artykułu jest identyfikacja oraz analiza ryzyka braku zgodności i jego dalszych negatywnych konsekwencji zarówno dla banku, jak i dla indywidualnych oszczędzających z uwagi na nieodpowiedniość treści umów bankowych produktów emerytalnych. Wskazano, że aktualnie stosowane przez banki wzorce umów o indywidualne rachunki emerytalne mogą skutkować dla instytucji bankowych sankcjami prawnymi i ekonomicznymi z uwagi na klauzule abuzywne występujące w tych wzorcach. W analizie zastosowano następujące metody badawcze: ekonomiczną i prawną analizę zasad funkcjonowania bankowych produktów emerytalnych, krytyczną analizę piśmiennictwa, orzecznictwa SOKIK i wpisów do rejestru NKU prowadzonego przez Prezesa UOKiK oraz decyzji Prezesa UOKIK.

Bibliografia/References

Adamska-Mieruszewska, J., Mosionek-Schweda, M. (2015). Rozwój indywidualnych oszczędności emerytalnych w kontekście skłonności Polaków do oszczędzania. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, 8, 3–19.

Cichy, Ł. (2015). Funkcja compliance w bankach. Warszawa: Komisja Nadzoru Finansowego.

Dopierała, Ł. (2017). Efficiency of Pension Products Offered by Life Insurance Companies: the Case of Individual Pension Accounts. Finanse i Prawo Finansowe 2(14). https://doi.org/10.18778/2391-6478.2.14.03

Dopierała, Ł. (2018). Indywidualne konta emerytalne prowadzone przez zakłady ubezpieczeń. Efektywność inwestycyjna i zasady funkcjonowania. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

Fojcik-Mastalska, E. (2012). System zarządzania bankiem w ujęciu prawnym. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, (4), 5–16.

Iwanicz-Drozdowska, M. (2010). Zarządzanie finansowe bankiem. Warszawa: PWE.

KNF (2020a). Lista instytucji finansowych prowadzących IKE według stanu na dzień 31 grudnia 2019 roku. Warszawa: UKNF, https://www.knf.gov.pl/knf/pl/komponenty/img/IKE_lista_podmioty_122019_69076.xls (23.12.2020).

KNF (2020b). Lista instytucji finansowych prowadzących IKZE według stanu na dzień 31 grudnia 2019 roku. Warszawa: UKNF, https://www.knf.gov.pl/knf/pl/komponenty/img/IKZE_lista_podmioty_122019_69080.xls (23.12.2020).

Kolek, A., Sobolewski, O. (2020). OFE, PPK, IKE (+) — Zmiany w systemie emerytalnym 2019–2021. Analiza prawno-ekonomiczna. Monitor Prawniczy. Dodatek, (8).

Łętowska, E. (2002). Ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów. Komentarz. Warszawa: C.H.Beck.

Łętowska, E. (2020). Co ujawnia dyskurs o kredytach frankowych, czyli o świadomym i nieświadomym uwikłaniu prawników. Europejski Przegląd Sądowy, (4).

Marcinkiewicz, E. (2015). Dobrowolne fundusze emerytalne w Polsce — analiza działalności i wyników inwestycyjnych. W: F. Chybalski, E. Marcinkiewicz (red.), Współczesne problemy systemów emerytalnych. Wybrane zagadnienia (196–209). Łódź: Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej.

Maśniak, D. (2013). Indywidualne konta zabezpieczenia emerytalnego jako sposób wzmacniania bezpieczeństwa socjalnego. Gdańskie Studia Prawnicze, (2), 79–88.

Ofiarski, Z. (2014). Prawo bankowe. Komentarz. Warszawa: Lex.

Pieńkowska-Kamieniecka, S., Rutecka-Góra, J., Kowalczyk-Rólczyńska, P., Hadryan, M. (2021). Readability, efficiency and costliness of individual retirement products in Poland. Equilibrium. Quarterly Journal of Economics and Economic Policy, 1(1), 45–74. https://doi.org/10.24136/eq.2021.002

Pisuliński, J. (2017). Sankcja zamieszczenia w umowie niedozwolonego postanowienia w świetle dyrektywy 93/13/EWG i orzecznictwa TSUE. W: M. Romanowski (red.), Życie umowy konsumenckiej po uznaniu jej postanowienia za nieuczciwe na tle orzecznictwa TSUE. Legalis.

Pyzioł, W. (2011). Umowa rachunku bankowego. W: J. Panowicz-Lipska (red.), System Prawa Prywatnego. Tom 8. Warszawa: C.H.Beck.

Radwański, Z. (1992), Wykładnia oświadczeń woli składanych indywidualnym adresatom. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Ossolineum.

Rutecka, J., Bielawska, K., Petru, R., Pieńkowska-Kamieniecka, S., Szczepański, M., Żukowski, M. (2014). Dodatkowy system emerytalny w Polsce — diagnoza i rekomendacje zmian. Warszawa: Towarzystwo Ekonomistów Polskich.

Rutecka-Góra, J. (2019a). Efekty zachęt podatkowych w dodatkowym systemie emerytalnym w Polsce. W: I. Kwiecień, P. Kowalczyk-Rólczyńska (red.), Ubezpieczenia. Wyzwania rynku (49–62). Warszawa: C.H.Beck. https://doi.org/10.33119/978-83-8198-041-8_49-62

Rutecka-Góra, J. (2019b). The Efficiency of a Supplementary Old-Age Pension System — The Case of Polish Voluntary Pension Funds. Financial Internet Quarterly „e-Finanse”, 15(3), 76–87. https://doi.org/10.2478/fiqf-2019-0022

Rutecka-Góra, J. (2021a). Inadequacies of regulations on supplementary pension plans in Central and Eastern European countries, European Journal of Social Security, 23(3), 232–246. https://doi.org/10.1177/13882627211038964

Rutecka-Góra, J. (2021b). Individual pension products offered by banks in Poland — a multidimensional comparative analysis. Financial Internet Quarterly, 17(4).

Rutecka-Góra, J., Bielawska, K., Hadryan, M., Kowalczyk-Rólczyńska, P., Pieńkowska-Kamieniecka, S. (2020). Zrozumiałość, przejrzystość i efektywność indywidualnych produktów emerytalnych w Polsce. Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH. https://doi.org/10.33119/978-83-8030-378-2.2020.202

Rutecka-Góra, J., Rutkowska-Tomaszewska, E. (2021). Oprocentowanie i opłaty oraz zasady ich ustalania i zmian w bankowych wzorcach umów o indywidualne produkty emerytalne w kontekście stosowania w nich niedozwolonych klauzul umownych. Wiadomości Ubezpieczeniowe, (3), 33–57. https://doi.org/10.33995/wu2021.3.3

Rutkowska-Tomaszewska, E. (2013). Ochrona prawna klienta na rynku usług bankowych. Warszawa: LEX.

Rutkowska-Tomaszewska, E. (2014). Manipulowanie informacją w zakresie odpłatności za usługi bankowe i prawne mechanizmy przeciwdziałania tym nadużyciom. W: W. Rogowski (red.), Nowe koncepcje i regulacje nadzoru finansowego. Kraków–Warszawa: Oficyna Allerhanda.

Rutkowska-Tomaszewska, E. (2016). Usługi finansowe — dobrodziejstwo i (czy) zagrożenie dla konsumentów? Czy ochrona konsumenta usług finansowych jest obecnie efektywna i wystarczająca? W: M. Jagielska, E. Sługocka-Krupa, K. Podgórski (red.), Ochrona konsumenta na rynku usług. Warszawa: C.H.Beck.

Rutkowska-Tomaszewska, E. (2019a). Idea ochrony konsumenta przez informację na rynku usług finansowych: dokąd zmierza (powinna zmierzać?). W: E. Rutkowska-Tomaszewska (red.), Informacja na rynku usług finansowych. Warszawa: PWE.

Rutkowska-Tomaszewska, E. (2019b). Czy struktura instytucjonalna ochrony konsumenta na rynku usług finansowych wymaga zmian? Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego, (11), 15–23. https://doi.org/10.33226/0137-5490.2019.11.3

Rutkowska-Tomaszewska, E. (2020a). Misselling i inne nadużycia wobec konsumentów na rynku usług finansowych. W: A. Jurkowska-Zeidler, E. Rutkowska-Tomaszewska, A. Wiktorow, J. Monkiewicz (red.), Nadużycia wobec konsumentów na rynku finansowym: wykrywanie, przeciwdziałanie, zapobieganie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Rutkowska-Tomaszewska, E. (2020b). Prawo ochrony konsumenta usług finansowych w świetle założenia racjonalnego ustawodawcy: kilka wybranych uwag. Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji, 120(2). https://doi.org/10.19195/0137-1134.120.85

Rutkowska-Tomaszewska, E., Choptiany, W. (2020). Supervision of the Polish Financial Supervision Authority over non-domestic entities on the consumer credit market in Poland and borrower protection. Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego, (8), 26–35. https://doi.org/0000-0002-8710-5870

Sieradzka, M. (2015). Naruszenie obowiązku informacyjnego we wzorcu umowy o prowadzenie indywidualnego konta emerytalnego (IKE) przez bank. Glosa do wyroku sądu okręgowego z dnia 3 grudnia 2013 r., XVII AmA 89/13, LEX/el.

Sowiński, T. (2009). Finanse ubezpieczeń emerytalnych. Warszawa: Wolters Kluwer.

Szpytka, P. (2019). Definicja i znaczenie compliance — nadzór wewnętrzny. W: P. Eleryk, A. Piskorz- Szpytka. P. Szpytka (red.), Compliance w podmiotach nadzorowanych rynku finansowego. Aspekty praktyczne. Warszawa: Wolters Kluwer.

Szuszkiewicz, J. (2018). Naruszenie bankowej umowy o prowadzenie rachunku IKE. Monitor Prawa Bankowego, (3), 56–70.

Urbańska, K. (2019). Pracownicze Plany Kapitałowe — nowy mechanizm gromadzenia oszczędności. Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego, (4), 2–8. https://doi.org/10.33226/0137-5490.2019.4.1

Wachnicka, A. (2019). Usługi finansowe w dobie cyfryzacji — aspekty prawne a tendencje socjodemograficzne. Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego, (4), 9–15. https://doi.org/10.33226/0137-5490.2019.4.2

ZBP (2013), Kodeks Etyki Bankowej (Zasady dobrej praktyki bankowej). Warszawa, https://zbp.pl/public/repozytorium/dla_konsumentow/rekomendacje/KEB_final_WZ.pdf (10.12.2021).