Dzieła architektoniczne i architektura krajobrazu jako utwory oraz obowiązek oznaczania ich autorstwa

Celem artykułu jest wykazanie, że utwór architektoniczny nie jest jednolity w swej postaci i w jego obrębie mogą występować także utwory zaliczane do architektury krajobrazu, wobec których należy wykonywać autorskie prawo osobiste do oznaczania autorstwa utworu. W efekcie umożliwi to również prawidłowe wykonywanie wobec tych utworów dozwolonego użytku publicznego, jakim jest tzw. prawo panoramy, z obowiązkiem oznaczania autorstwa. Następcy praw autorskich majątkowych bardzo często traktują dzieła architektury oraz architektury krajobrazu jak przedmioty wyłącznie użytkowe, naruszając autorskie prawa osobiste, w szczególności poprzez nagminne ich nieoznaczanie. Walor użytkowy omawianych utworów nie powinien pozbawiać ich autorów prawa do decydowania o tym, jak i czy dzieło ma być oznaczone. Bez zgody autora nikt nie powinien arbitralnie podejmować decyzji o anonimowej prezentacji takich utworów, zwłaszcza, że nie ma realnych przeszkód, aby ich autorstwo uwidoczniać np. na plakietkach, tabliczkach, umieszczonych w widocznym miejscu, co powinno stać się dobrą praktyką postępowania i świadectwem społecznej tożsamości kulturowej.

Bibliografia/References

 

Literatura/Literature

Barta, J., & Markiewicz, R. (1995). W: J. Barta, M. Czajkowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markiewicz, & E. Traple (red.). Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dom Wydawniczy ABC.

Barta, J., & Markiewicz, R. (2011). W: J. Barta, & R. Markiewicz (red.), Prawo autorskie. LEX. A Wolters Kluwer business.

Barta, J., & Markiewicz, R. (2013). W: J. Barta (red.), System prawa prywatnego. Prawo autorskie. Tom 13. C.H.Beck.

Błeszyńska, K. (2011). Redakcja utworu w prasie drukowanej a ograniczenia praw autorskich. C.H.Beck.

Błeszyńska, K., (2020). Dostęp do kultury w zakresie prawa panoramy jako podstawa ograniczenia praw autorskich. Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego, (6). https://doi.org/10.33226/0137-5490.2020.6.5

Błońska, B. (2019). W: W. Machała, & R. F. Sarbiński (red.), Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz. Wolters Kluwer.

Bojańczyk, K. (2019). W: W. Machała, & R. F. Sarbiński (red.), Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz. Wolters Kluwer.

Chwalba, J. (2018). Utwór architektoniczny jako przedmiot prawa autorskiego. Wolters Kluwer.

Cisek, A. (1989). Dobra osobiste i ich niemajątkowa ochrona w kodeksie cywilnym. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Czachorowski, S. (1993). Krajobraz ekologiczny czy tylko hierarchia niejednorodności. W: J. Banaszek (red.) Krajobraz ekologiczny. Wydawnictwo WSP Bydgoszcz.

Czarny-Drożdżejko, E. (2016). Dozwolony użytek utworów w mediach. Difin.

Ferenc-Szydełko, E. (2016). W: E. Ferenc-Szydełko (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz. C.H.Beck.

Flisak, D. (2008). Utwór multimedialny w prawie autorskim. Oficyna. A Wolters Kluwer business.

Flisak, D. (2013). Maxa Kummera teoria statystycznej jednorazowości — pozorne rozwiązanie problematycznej oceny indywidualności dzieła. W: A. Matlak, & S. Stanisławska-Kloc (red.), Spory o własność intelektualną. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorom Januszowi Barcie i Ryszardowi Markiewiczowi. LEX. A Wolters Kluwer business.

Giesen, B. (2017). W: J. Barta (red.), System prawa prywatnego. Prawo autorskie. Tom XIII. C.H.Beck.

Gołaszewska, A. (2019). W: W. Machała, & R. M. Sarbiński (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz. Wolters Kluwer.

Goździewicz, J. (2006). Utwór urbanistyczny i jego status w świetle prawa autorskiego — wybrane zagadnienia. Monitor Prawniczy, (12).

Grzybczyk, K. (2005). Autorskoprawna ochrona utworów architektonicznych i innych prac projektowych. W: L. Ogiegło, W. Popiołek, & M. Szpunar (red.), Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Profesora Maksymiliana Pazdana. Zakamycze.

Grzybczyk, K. (2017). Autonomiczne rysunki architektoniczne (szkice) jako przedmiot prawa autorskiego. W: P. Kostański, P. Podrecki, & T. Targosz (red.), Experientia docet. Księga jubileuszowa ofiarowana Prof. Elżbiecie Traple. Wolters Kluwer.

Grzybowski, S. (2007). System prawa cywilnego. Część ogólna. Tom I. Ossolineum.

Guzek, Ł. (2007). Sztuka instalacji. Zagadnienie związku przestrzeni i obecności w sztuce współczesnej. Neriton.

Kępiński, M. (2013). W: J Barta (red.), System Prawa Prywatnego. Prawo autorskie. Tom XIII. C.H.Beck.

Klein, A. (1979). Przesłanki odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej. Studia Iuridica Silesiana, 5.

Kohler, E. (1907). Urheberecht an Schriftwerken und Verlagsrecht. F. Enke.

Kopff, A. (1961). Dzieło sztuk plastycznych i jego twórca w świetle przepisów prawa autorskiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Łuc, M. (2009). Prawo do integralności utworu architektonicznego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, (2/104).

Machała, W. (2012). Utwór. Przedmiot prawa autorskiego. C.H.Beck.

Michalak, A. (2019). W: A. Michalak (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz. C.H.Beck.

Michalski, B. (1970). Problemy prawne fotografii artystycznej. „Refleks”.

Panowicz-Lipska, M. (1975). Majątkowa ochrona dóbr osobistych. Wydawnictwo Prawnicze.

Piątowski, J. S. (1983). Ewolucja ochrony dóbr osobistych. W: E. Łętowska (red.), Tendencje rozwoju prawa cywilnego. Ossolineum.

Poźniak-Niedzielska, M. (1968). Autorstwo dzieła filmowego. Studium cywilnoprawne. Wydawnictwo Prawnicze.

Radwański, Z. (1988). Koncepcja praw podmiotowych osobistych. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, (2).

Richling, A., & Solon J. (1996). Ekologia krajobrazu. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Ruhrberg, K., & Schneckenburger, M. (2000). Art of the 20th Century. Taschen.

Sarbiński, R. M. (2019). W. Machała, & R. M. Sarbiński (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz. Wolters Kluwer.

Serda, J. (1974). Glosa do wyr. SN z 25.4.1973 r., ICR 91/73, Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych, (7–8), poz. 157.

Sokołowska, D. (2009). Piktogramy — agroformacje tworzone przez cropmarkerów jako dzieła efemeryczne z gatunku land art w świetle prawa autorskiego. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, (1/103).

Sołtysiński, S. (1985). Czynności rozporządzające. Przyczynek do analizy podstawowych pojęć cywilistycznych. W: J. Błeszyński, & J. Rajski (red.). Rozprawy z prawa cywilnego. Księga pamiątkowa ku czci Witolda Czachórskiego. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Sośniak, M. (1985). Funkcje i skuteczność zgody osoby uprawnionej w zakresie ochrony dóbr osobistych. W: B. Kordasiewicz, & E. Łętowska (red.). Prace z prawa cywilnego. Wydane dla uczczenia pracy naukowej profesora Józefa Stanisława Piątowskiego. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Szczepanowska-Kozłowska, K. (2010). Glosa do wyroku SN z 27.02.2009 r., V CSK 337/08. Orzecznictwo Sądów Powszechnych, (3), poz. 33.

Szpunar, A. (1979). Ochrona dóbr osobistych. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Szpunar, A. (1990). Zgoda uprawnionego w zakresie ochrony dóbr osobistych. Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny, (1).

Szpunar, A. (1993). Udzielenie pełnomocnictwa. Przegląd Sądowy, (9).

Szyjewska-Bagińska, J. (2016). W: E. Ferenc-Szydełko (red.), Ustawa o prawie autorskim. Komentarz. C.H.Beck.

Taczkowska-Olszewska, J. (2018). (Samo)związanie się twórcy do niewykonywania autorskich praw osobistych. W: J. Sobczak, K. Chałubińska-Jentkiewicz, & K. Kakareko (red.), Prawo wobec kultury i sztuki. Wolters Kluwer.

Wojnicka, E. (1997). Ochrona autorskich dóbr osobistych. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Wojnicka, E. (2017). W: J. Barta (red.), System prawa autorskiego. Prawo autorskie. Tom XIII. C.H.Beck.

Wyrwiński, M. (2019). Autorskie prawa osobiste w obrocie prawnym. Wolters Kluwer.

Zoll, F. (1926). Polska ustawa o prawie autorskim i Konwencja Berneńska. Gebethner i Wolff.

Zwierzchowski, A. (2003). Obiekty architektoniczne jako utwory w rozumieniu prawa autorskiego. W: D. Sowińska (red.), Prawo autorskie w kształceniu i badaniach naukowych architektów. I Konferencja Naukowa z cyklu Prawo Autorskie w Architekturze, Wrocław, 10–11 kwietnia 2003.

 

Orzecznictwo/Judgments

Kantonsgericht St. Gallen z 5.07.1990 r., International Review of Intellectual Property and Competition Law, 1992/1.

Orzeczenie Sądu Najwyższego z 31.03.1938 r., C II 2531/37, OSP 1938 poz. 545.

Orzeczenie Sądu Najwyższego z 21.02.1973 r., I CR 317/1972, opubl. w: A. Korpała, Prawo autorskie — orzecznictwo. S. Stanisławska-Kloc, & A. Matlak (red.). Wolter Kluwer, s. 97.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 15.03.2007 r., IACa 187/07, niepubl.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 18.06.2003, I ACa 510/03, LEX nr 124937.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 18.02.2008 r., I ACa 809/2008.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 20.02.1997 r., I ACr 23/97, LEX nr 512150).

Wyrok Sądu Apelacyjnego z 29.10.1997 r. I ACa 477/97, LEX nr 533708.

Wyrok Sądu Apelacyjnego z 18.06.2003 r., I ACa 510/03, TPP 2004/1–2.

Wyrok Sądu Apelacyjnego z 14.10.2005 r.,, III Sa/Wa 2091/05, LEX nr 197315.

Wyrok Sądu Apelacyjnego z 17.04.2008 r., VI ACa 1416/07, LEX nr 1641084.

Wyrok Sądu Najwyższego z 25.01.1972 r., II PR 318/72, OSNCP 1973, nr 9, poz. 158.

Wyrok Sądu Najwyższego z 5.03.1972 r., II CR 686/70, OSNCP 1971, Nr 12, poz. 213.

Wyrok Sądu Najwyższego z 30.05.1972 r., IICR 137/72 niepubl.

Wyrok Sądu Najwyższego z 25.04.1973 r., I CR 91/73, OSNC 1974, nr 3, poz. 50.

Wyrok Sądu Najwyższego z 11.12.1981 r., IV CR 193/81, LEX nr 8381.

Wyrok Sądu Najwyższego z 11.12.1981 r., III CR 125/79, niepubl.

Wyrok Sądu Najwyższego z 16.10.1986 r., II CR 241/86, OSN 1987, nr 12, poz. 205.

Wyrok Sądu Najwyższego z 18.06.2003 r., II CKN 269/01, OSNC 2004/9, poz. 142.

Wyrok Sądu Najwyższego z 27.02.2009 r., V CSK 337/08, OSP 2010, nr 3 poz. 33.

Wyrok Sądu Najwyższego z 21.10.2014 r., V CK 143/04, LEX nr 585885.

 

Akty prawne/Legal acts

Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z 25.04.2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego, Dz.U. z 2018 r., poz. 1935.

Ustawa z 4.02.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Dz.U. nr 24, poz. 83 ze zm.

Ustawa z 7.07.1994 r. — Prawo budowlane, Dz.U. 1994 nr 89, poz. 414.

Ustawa z 15.12.2000 r. o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa, Dz.U. z 2016 r., poz. 1725 ze zm.