Prawne aspekty automatyzacji przyznawania i wypłaty świadczeń przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Automatyzacja i komputeryzacja czynności organu administracji publicznej umożliwia załatwienie konkretnej sprawy administracyjnej przez Internet bez wychodzenia z domu. Część postępowań prowadzonych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w czasie pandemii COVID-19 uległa całkowitej automatyzacji, co oznacza, że były procedowane bez udziału człowieka — pracownika organu. Możliwe okazało się zdalne złożenie wniosku o świadczenie, automatyczna formalna weryfikacja tego wniosku, automatyczna ocena merytoryczna sprawy i jej rozstrzygnięcie, automatyczne przyznanie świadczenia oraz jego wypłata. Przykładem mogą być tutaj postępowania dotyczące świadczenia postojowego przewidzianego ustawą o COVID-19. Czynności w tym postępowaniu były dokonywane w sposób zautomatyzowany — bez udziału pracownika organu. Nowa forma działania organu administracji publicznej polegająca na zautomatyzowanym rozstrzyganiu spraw stała się faktem, pomimo tego, iż nie została przewidziana w przepisie prawa. Działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wyprzedziły ustawodawcę, co oznacza, że były podejmowane bez podstawy prawnej. Autorka wskazuje, że automatyczne wydawanie decyzji ze względu na zasadę praworządności i potrzebę zagwarantowania ochrony praw strony postępowania wymaga wprowadzenia odpowiednich regulacji prawnych. Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, m.in. z uwagi na zasadę schematyzmu oraz formalizmu normatywnego, należą do tej kategorii spraw, które najlepiej poddają się działaniom algorytmów, a tym samym zautomatyzowanemu rozstrzyganiu.

Bibliografia/References

Antonów, K. (2015). W: K. W. Baran (Red.), Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych. Warszawa.

Babińska, R. (2007). Wzruszalność prawomocnych decyzji rentowych. Kraków–Warszawa.

Babińska-Górecka, R. (2020). Właściwości regulacji prawnej ubezpieczeń społecznych. W: A. Wypych-Żywicka (Red.), System prawa ubezpieczeń społecznych, Część ogólna. Warszawa. https://doi.org/10.33226/0032-6186.2020.8.1

Błaś, A., Boć, J., Stahl, M. i Ziemski, K. M. (2013). W: R. Hauser, Z. Niewiadomski i A. Wróbel (Red.), System prawa administracyjnego. Tom 5. Prawne formy działania administracji. Warszawa.

Drabarz, A. (2020). Algorytmy i równość. Jak sztuczna inteligencja wpływa na prawa człowieka. W: I. Kraśnicka (Red.), Prawo międzynarodowe. Teoria i praktyka. Warszawa.

Dymitruk, M. (2020). Sztuczna inteligencja w wymiarze sprawiedliwości. W: L. Lai i M. Świerczyński (Red.), Prawo sztucznej inteligencji. Warszawa.

Frankiewicz, E. (2002). Wydanie a doręczenie decyzji administracyjnej. Państwo i Prawo, (2).

Geburczyk, F. (2019). Zjawisko proceduralizacji w prawie administracyjnym a kierunki ewolucji procedury administracyjnej. Warszawa.

Geburczyk, F. (2021). Automatyzacja załatwiania spraw w administracji samorządowej a gwarancje procesowe jednostek. Uwagi de lege ferenda w kontekście ogólnego rozporządzenia o ochronie danych (RODO). Samorząd Terytorialny, (5).

Janowski, J. (2009). Administracja elektroniczna. Warszawa.

Janowski, J. (2020). Kierunki filozofii prawa cywilizacji informacyjnej. Warszawa.

Nerka, A. (2004). Waloryzacja świadczeń w prawie emerytalnym. W: T. Bińczycka-Majewska (Red.), Konstrukcje prawa emerytalnego. Kraków.

Piotrowski, J. (1966). Zabezpieczenie społeczne. Problematyka i metody. Warszawa.

Pogonowski, M. (2020). Zwolnienie z obowiązku opłacenia składek na podstawie tarczy antykryzysowej na tle poprzednio obowiązujących rozwiązań dotyczących umorzenia składek na ubezpieczenia społeczne. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, (10). https://doi.org/10.33226/0032-6186.2020.10.5

Sibiga, G. (2019). Stosowanie technik informatycznych w postępowaniu administracyjnym ogólnym. Warszawa.

Sibiga, G. (2021). Czy algorytm może zastąpić człowieka w administracji. Rzeczpospolita z 01.07.2021 r.

Sibiga, G. i Wiewiórowski, W. (2010). Automatyzacja rozstrzygnięć i innych czynności w sprawach indywidualnych załatwianych przez organ administracji publicznej. W: J. Gołaczyński (Red.), Informatyzacja postępowania sądowego i administracji publicznej. Warszawa.

Suksi, M. (2020). Administrative due process when using automated decision-making in public administration: some notes from a Finnish perspective. W: Artificial Intelligence and Law. Springer. https://doi.org/10.1007/s10506-020-09269-x

Szubert, W. (1972). O charakterze prawnym ubezpieczenia społecznego. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, (3).

Szubert, W. (1987). Ubezpieczenia społeczne. Zarys systemu. Warszawa.

Szyjewska-Bagińska, J. (2020). Świadczenie postojowe jako element techniki socjalnego wsparcia w zabezpieczeniu społecznym. Ubezpieczenia Społeczne. Teoria i Praktyka, (3).

Uścińska, G. (2020). E-państwo na przykładzie reform w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, (3). https://doi.org/10.33226/0032-6186.2020.3.1

Wajda, D. (2020). Świadczenia socjalne finansowane ze środków publicznych w związku z epidemią COVID-19. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, (5). https://doi.org/10.33226/0032-6186.2020.5.8

Zieliński, M. J. (2020). Szczególne rozwiązania w prawie pracy i prawie zabezpieczenia społecznego wprowadzone w związku z pandemią COVID-19. Zagadnienia ogólne. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, (5). https://doi.org/10.33226/0032-6186.2020.5.2

Zieliński, T. (1994). Ubezpieczenia społeczne pracowników. Warszawa-Kraków.

Zienowicz, T. A. (2019). Artificial intelligence i singularity w procesie stosowania prawa. Prawo Mediów Elektronicznych, (2).