Praca i zabezpieczenie społeczne 04/2022

Polityka migracyjna Polski z perspektywy prawa regulującego obszar rynku pracy. Nieoczywiste aspekty i ostatnie zmiany

Poland does not currently have a document that would regulate the assumptions of the national migration policy in a compact, coherent and comprehensive manner. Such a document should cover various areas of the functioning of the country. A very important part of it, especially in the current economic reality, should be the determination of regulatory directions for the labour market policy regulating the employment of foreigners. This does not mean, however, that Poland has never had a consolidated migration policy or that work on preparing such a document is not carried out. In 2016, the document — Migration Policy of Poland — current state and postulated actions [Polityka migracyjna Polski — stan obecny i postulowane działania] of 2012 was annulled. Recently, several documents of such importance have appeared, prepared either as part of public administration activities or grassroots initiatives. Despite the possibility to classify tchem only as projects or postulates, it should be definitely acknowledged that their content reflects both social and political trends, and therefore constitutes an important point of reference in research on migration-related phenomena. The increase of foreigners' presence on the domestic labour market is an undeniable phenomenon and its further development can be considered certain. For this reason, any legislative actions affecting the access of foreigners to the domestic labour market should be considered a socially important issue. This is because they are a reflection of the legislators’ will to regulate access of foreigners to the labour market. The subject of the study will be the examination of the existing legal regulations on access of foreigners to the Polish labour market in order to determine whether, and if so to what extent, they constitute a normatively coherent picture of the residua migration policy. Confronting the established legal state with possible directions of its development will allow to build de lege ferenda postulates in the aspect of migration policy concerning the labour market. Study focuses on those legal aspects of the migration policy concentrated on the labour market that do not seem obvious. Additionally, examples based on changes in the law effective January 29, 2022 will be described.

Polska nie ma obecnie dokumentu, który w sposób zwarty, spójny i kompleksowy regulowałby założenia krajowej polityki migracyjnej. Dokument taki powinien obejmować różne obszary funkcjonowania państwa. Istotną jego częścią, zwłaszcza w obecnych realiach gospodarczych, powinno być określenie kierunków regulacji prawnych dla polityki rynku pracy w zakresie zatrudniania cudzoziemców. Nie oznacza to jednak, że Polska nigdy nie posiadała skonsolidowanej polityki migracyjnej ani że prace nad przygotowaniem takiego dokumentu nie są prowadzone. W 2016 roku dokument Polityka migracyjna Polski — stan obecny i postulowane działania z 2012 r. został unieważniony. W ostatnim czasie pojawiło się kilka dokumentów o takim poziomie oddziaływania, przygotowanych czy to w ramach działań administracji publicznej, czy też inicjatyw oddolnych. Pomimo możliwości zaklasyfikowania ich jedynie jako projektów lub postulatów, należy zdecydowanie przyznać, że ich treść odzwierciedla zarówno trendy społeczne, jak i polityczne, a tym samym stanowi ważny punkt odniesienia w badaniach nad problemami związanymi z migracjami. Wzrost obecności cudzoziemców na krajowym rynku pracy jest zjawiskiem niezaprzeczalnym, a jego dalszy rozwój jest pewny. Z tego powodu wszelkie działania legislacyjne oddziałujące na dostęp cudzoziemców do polskiego rynku pracy powinny być traktowane jako istotne zarówno z ekonomicznego, jak i socjologicznego punktu widzenia. Są one bowiem odzwierciedleniem woli ustawodawcy w zakresie uregulowania dostępu cudzoziemców do rynku pracy. Przedmiotem artykułu jest zbadanie istniejących regulacji prawnych w zakresie dostępu cudzoziemców do polskiego rynku pracy w celu ustalenia, czy, a jeśli tak, to w jakim zakresie, stanowią one spójny normatywnie obraz szczątkowej polityki migracyjnej. Konfrontacja ustalonego stanu prawnego z możliwymi kierunkami jego rozwoju pozwoli na zbudowanie postulatów de lege ferenda w aspekcie polityki migracyjnej dotyczącej rynku pracy. W artykule skupiono się na tych aspektach prawnych polityki migracyjnej skoncentrowanej na rynku pracy, które nie wydają się oczywiste. Dodatkowo opisane zostały przykłady oparte na zmianach w prawie obowiązujących od 29 stycznia 2022 roku.

Publikacje dotyczące osób z niepełnosprawnością poświęcone są głównie sytuacji pojawiających się na ich styku z organizacją. Szeroko omawiane są aspekty rekrutacji, selekcji i fizycznego przystosowania do miejsca pracy. Większość badań jest prowadzona z punktu widzenia osób pełnosprawnych, które muszą przystosować się do przyjęcia w organizacjach pracowników z niepełnosprawnością i współpracy z nimi. Natomiast niewiele pozycji literaturowych poświęconych jest ocenie pracy tych pracowników z ich własnej perspektywy. Autorka stawia następujące pytania: Czy pracownicy z niepełnosprawnością i ich bezpośredni przełożeni postrzegają ocenę pracowniczą w podobny sposób? Jakie kryteria są brane pod uwagę podczas oceny wyników pracy pracowników z niepełnosprawnością i ich pełnosprawnych kolegów? Jakie postawy wobec pracy są promowane przez przełożonych? W artykule omówiono wyniki badania kwestionariuszowego pracowników z niepełnosprawnością (92 osoby) oraz ich bezpośrednich przełożonych (50 osób), zatrudnionych w przedsiębiorstwach otwartego rynku pracy. Wskazują one na pewne rozbieżności w postrzeganiu oceny pracowniczej osób z niepełnosprawnością przez obie badane grupy.

Celem artykułu jest przedstawienie możliwości przeprowadzania uzgodnionych i wspólnych inspekcji przez Europejski Urząd ds. Pracy (ELA), co w przyszłości może być podstawą budowania unijnego rynku pracy. Dotychczasowe inspekcje dotyczyły sektora budowlanego, rolnictwa oraz transportu drogowego. Uzgodnione i wspólne inspekcje stanowią ważny element działań i kompetencji ELA, otwarta jest jednak kwestia, jak często partnerzy społeczni i państwa członkowskie będą korzystały z tej możliwości.

Celem artykułu jest analiza problematyki ochrony roszczeń pracowników zatrudnionych w spółkach cywilnych w razie niewypłacalności pracodawcy. Problematyka ta została przenalizowana w dwóch wariantach. W pierwszym wariancie przyjęto, że pracodawcą pracowników jest spółka cywilna. W drugim — że pracodawcą zbiorowym są wspólnicy spółki cywilnej. Autorka wskazuje na niedostosowanie rozwiązań ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy do konstrukcji spółki cywilnej i związane z tym trudności w uzyskaniu świadczeń z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, na jakie mogą napotykać pracownicy zatrudnieni w tych spółkach. W rezultacie przeprowadzonej analizy sformułowano wnioski de lege ferenda, które mogą ułatwić uzyskiwanie świadczeń przez pracowników zatrudnionych w spółkach cywilnych.

Automatyzacja i komputeryzacja czynności organu administracji publicznej umożliwia załatwienie konkretnej sprawy administracyjnej przez Internet bez wychodzenia z domu. Część postępowań prowadzonych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w czasie pandemii COVID-19 uległa całkowitej automatyzacji, co oznacza, że były procedowane bez udziału człowieka — pracownika organu. Możliwe okazało się zdalne złożenie wniosku o świadczenie, automatyczna formalna weryfikacja tego wniosku, automatyczna ocena merytoryczna sprawy i jej rozstrzygnięcie, automatyczne przyznanie świadczenia oraz jego wypłata. Przykładem mogą być tutaj postępowania dotyczące świadczenia postojowego przewidzianego ustawą o COVID-19. Czynności w tym postępowaniu były dokonywane w sposób zautomatyzowany — bez udziału pracownika organu. Nowa forma działania organu administracji publicznej polegająca na zautomatyzowanym rozstrzyganiu spraw stała się faktem, pomimo tego, iż nie została przewidziana w przepisie prawa. Działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wyprzedziły ustawodawcę, co oznacza, że były podejmowane bez podstawy prawnej. Autorka wskazuje, że automatyczne wydawanie decyzji ze względu na zasadę praworządności i potrzebę zagwarantowania ochrony praw strony postępowania wymaga wprowadzenia odpowiednich regulacji prawnych. Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, m.in. z uwagi na zasadę schematyzmu oraz formalizmu normatywnego, należą do tej kategorii spraw, które najlepiej poddają się działaniom algorytmów, a tym samym zautomatyzowanemu rozstrzyganiu.

Autor przedstawia zasady sumowania okresów ubezpieczenia, zamieszkania lub zatrudnienia oraz proporcjonalnego ustalania ukończonych okresów ubezpieczenia w państwach członkowskich UE. Mają one bezwzględnie obowiązujące zastosowanie we wszystkich sytuacjach związanych z uprawnieniami do świadczeń z zabezpieczenia społecznego przez osoby przemieszczające się w ramach Unii Europejskiej. Stosowanie tych zasad zostało przedstawione na przykładzie nabycia uprawnienia do emerytury. W najnowszej sprawie C-866/19 SC przeciwko ZUS I Oddział w Warszawie TSUE orzekł, że zastosowanie powyższej zasady nie może być ograniczone do przypadku analizowanego w innym „polskim” wyroku wydanym we wcześniejszej, podobnej sprawie C-440/09. Potencjalna kolizja wykładni stosowanej przez sądy ubezpieczeń społecznych w Rzeczypospolitej Polskiej została zażegnana przez wyrok TSUE z 21 października 2021 r. w sprawie C-866/19.

Autorka referuje orzecznictwo Sądu Najwyższego odnoszące się do skatalogowania sytuacji, w których odprawa przewidziana w art. 8 ustawy o zwolnieniach grupowych wypłacona zwolnionemu pracownikowi staje się świadczeniem nienależnym. Szczególną uwagę poświęca wypowiedziom Sądu Najwyższego odnoszącym się do zwolnień indywidulanych w trybie powołanej ustawy (art. 10 ustawy z 13 marca 2003 r.).