Status prawny asesorów sądowych wypełniających obowiązki rodzicielskie — wnioski de lege lata i de lege ferenda

Na gruncie obowiązujących obecnie przepisów ustawy z 27 lipca 2001 r. — Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 2072 ze zm.; dalej jako: p.u.s.p.) w art. 106i § 8 zagwarantowano asesorowi sądowemu wypełnianie — przez okres czterech lat — obowiązków sędziego, zaś okres asesury nie może zostać ani skrócony ani też przedłużony. Ustawa przewiduje natomiast sytuacje, kiedy stosunek służbowy asesora sądowego wygasa (art. 106k §2, §5, §6 p.u.s.p.) oraz przypadki, w których stosunek służbowy asesora sądowego rozwiązuje się z mocy prawa (art. 106k § 3 i §4 p.u.s.p.).

Ustawodawca uznał bowiem, że czteroletni okres asesury pozostaje wystarczający do sprawdzenia, czy dana osoba posiada odpowiednie kwalifikacje, które pozwalają na powołanie jej na stanowisko sędziego, a jednocześnie umożliwia zdobycie odpowiedniego doświadczenia. Niewątpliwie cel taki zostanie spełniony, gdy asesor w sposób czynny — przez cały ten czteroletni okres — będzie wypełniał swoje obowiązki zawodowe. Zupełnie jednak inaczej sytuacja ukształtuje się w przypadku asesora, który w trakcie tych czterech lat skorzysta z urlopów związanych z rodzicielstwem lub też z innych usprawiedliwionych przyczyn będzie nieobecny w pracy. Nie ma bowiem regulacji, która umożliwiłaby przedłużenie/zawieszenie asesury o czas takiej usprawiedliwionej nieobecności, a jednocześnie nie wprowadzono wobec asesorów żadnego wymogu, który określałby na przykład minimalny okres orzekania czy minimalny okres faktycznego wypełniania innych obowiązków sędziego. Ustawodawca przyjmuje więc nieco złudną wizję pozostawania na stanowisku asesora — przez cały okres czteroletniej asesury — w pełnym zdrowiu, w stałej zdolności do świadczenia pracy i nie realizującego obowiązków rodzicielskich. Taka wizja wyklucza więc jakąkolwiek dłuższą nieobecność asesora w pracy związaną choćby z chęcią założeniem rodziny, realizacją obowiązków rodzicielskich czy absencją chorobową. Istniejący problem został dostrzeżony już w praktyce, w konsekwencji czego doszło do przygotowania projektu ustawy zmieniającej wybrane regulacje określające status ustrojowy asesorów sądowych. Niestety jednak projekt ustawy1 będący już po opiniach (opinia KRS2, opinia Rady Legislacyjnej) — został wycofany z prac legislacyjnych i decyzją z czerwca 2022 r. zakończono jego procedowanie. De lege lata, podejmując decyzję o wystąpieniu do Prezydenta RP z wnioskiem o powołaniu asesora sądowego do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim Krajowa Rada Sądownictwa bierze m.in. pod uwagę ocenę kwalifikacji kandydata na stanowisko sędziego i doświadczenie zawodowe zdobyte w trakcie asesury (art. 35 ust. 2, art. 37a u.k.r.s.), która w istocie może okazać się krótsza niż założył to ustawodawca. Trudno zatem uznać, ażeby weryfikacja takiego asesora (szczególnie będącego rodzicem) pod kątem rękojmi należytego wykonywania obowiązków jako przyszłego sędziego pozostała w pełni obiektywna i sprawiedliwa. Przedmiotem niniejszego opracowania jest zwrócenie uwagi na istniejącą lukę prawną, która de lege lata doprowadza do nierównego traktowania asesorów, których czas asesury zbiegł się realizacją planów rodzicielskich. Przedstawienie zagrożeń, jakie wiążą się z brakiem stosownych regulacji w tym zakresie, a w szczególności z perspektywy asesora — rodzica jako pracownika, pozwoli na sformułowanie stosownych wniosków de lege ferenda. Bierność ustawodawcy może w tym przypadku doprowadzać do naruszania nie tylko podstawowych zasad prawa pracy, czyli równego traktowania i niedyskryminacji w zatrudnieniu, ale również zasad konstytucyjnych, w tym zasady jednakowego dostępu do stanowisk w służbie publicznej.

Bocheńska, A. (2020). Komentarz do wybranych przepisów ustawy — Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Art. 128, W: K.W. Baran, Akademickie prawo zatrudnienia. Komentarz, Wolters Kluwer.

Czerniak — Swędzioł, J., Kumor — Jezierska, E. (2021). Rozważania o równowadze między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów w świetle dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158. W: M. Borski, B.M. Ćwiertniak, M. Lekston, In labore virtus et vita. Księga jubileuszowa prof. Marka Pliszkiewicza, Roczniki Administracji i Prawa XXI, zeszyt specjalny (s. 189–207). Wyższa Szkoła Humanitas. DOI: 10.5604/01.3001.0015.6385

Czerniak — Swędzioł, J., Kumor — Jezierska, E. (2022). Kariery akademickie kobiet, czyli o współczesnych wyzwaniach w szkolnictwie wyższym, Roczniki Administracji i Prawa XXII, (3). Publikacja złożona do druku.

Florczak, I. (2020). Komentarz do wybranych przepisów ustawy — Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, art. 204. W: K.W. Baran, Akademickie prawo zatrudnienia. Komentarz, Wolters Kluwer.

Góral, Z. (2015). 11.4. Podsumowanie. W: K.W. Baran, System Prawa Pracy. Tom VII. Zatrudnienie niepracownicze, Wolters Kluwer. https://sip.lex.pl/#/monograph/369365218/98/baran-krzysztof-w-red-system-prawa-pracy-tom-vii-zatrudnienie-niepracownicze?pit=2022-1014&keyword=Doktoranci&unitId=passage_1183 (dostęp: 2022-10-19 14:53)

Góral, Z. (2016). Funkcje ocen okresowych nauczycieli akademickich. W: A. Bocheńska, A. Musiała, Prawny model zatrudnienia nauczyciela akademickiego. Wybrane zagadnienia (s. 109–125). Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

International Association of Women Judges https://www.iawj.org/content.aspx?page_id=22&club_id=882224&module_id=475491 (dostęp: 17.10.2022 r.)

Lewandowicz-Machnikowska, M., Górnicz-Mulcahy, A. (2020). Rozdział 18. Ochrona kobiet i rodzicielstwa. W: K. W. Baran (Red.), System Prawa Pracy. Tom X. Międzynarodowe publiczne prawo pracy. Standardy europejskie (s. 684–722). Wolters Kluwer.

Ludera-Ruszel, A. (2015). Działania pozytywne jako instrument realizacji zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zatrudnieniu, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Vol. LXII, 2.

Niezgódka-Medek, M. (2013). Komentarz do art. 35. W: A. Górski (Red. n.), R. Pęk, M. Niezgódka-Medek, Krajowa Rada Sądownictwa.Komentarz, Wolters Kluwer.

Olaś, A. (2021). 2.4. Zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości a udział asesorów sądowych w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. W: T. Ereciński, K. Lubiński (Red.), System Prawa Procesowego Cywilnego. Tom IV. Część I. Postępowanie nieprocesowe. Vol.1. https://sip.lex.pl/#/monograph/369487005/389827/erecinski-tadeusz-red-lubinski-kazimierz-red-system-prawa-procesowego-cywilnego-tom-iv-czesc-i...?pit=2022-12 12&keyword=udzia%C5%82%20asesor%C3%B3w%20s%C4%85dowych%20&cm=SREST (dostęp: 2022-12-13 11:18)

Opinia Krajowej Rady Sądownictwa z 29 stycznia 2021 r. (WO 020-101/20, UD 140), https://krs.pl/pl/dzialalnosc/posiedzenia/893-opinia-krajowejrady-sadownictwa-z-dnia-29-stycznia-2021-r-wo-020-101-20-ud-140.html (dostęp: 03.10.2022 r.)

Opinia Rady Legislacyjnej przy Prezesie Rady Ministrów z 19 marca 2021 r. o projekcie ustawy o zmianie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych (UD 140) https://www.gov.pl/web/radalegislacyjna/opinia-z-19-marca-2021-r-o-projekcie-ustawy-o-zmianie-ustawy--prawoo-ustroju-sadow-powszechnych-ud-140#_ftn10 (dostęp 03.10.2022 r.)

Projekt ustawy o zmianie ustawy — Prawo o ustroju sądów powszechnych, druk nr UD140 (2022). https://www.gov.pl/web/premier/projekt-ustawyo-zmianie-ustawy-prawo-o-ustroju-sadow-powszechnych6 (dostęp: 21.10.2022 r.)

Radajewski, M. (2022). Status prawny asesorów sądowych z Rzeczypospolitej Polskiej, C.H.Beck, Legalis online (dostęp: 12.12.2022 r.)

Raport z badania procesu selekcji kandydatów na stanowiska sędziowskie przez Krajową Radę Sądownictwa, Fundacja Court Watch Polska Vol. 2, 2018 r., https://courtwatch.pl/wp-content/uploads/FCWP_Skad_biora_sie_sedziowie_vol_2.pdf (dostęp: 23.10.2022 r.)

Stefański, K. (2017). 16.2.4. Zakres stosunku pracy z mianowania w organach ochrony prawnej. W: Z. Góral (Red.), System prawa pracy. Tom IV. Indywidualne prawo pracy. Pozaumowne stosunki pracy, Wolters Kluwer.

Zembrzuski, T. (2018). Status ustrojowy asesora sądowego przed powierzeniem mu czynności sędziego, Monitor Prawniczy (19), s. 1046–1049.