Autor dokonuje krytycznej analizy art. 16 ust. 1e ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Przepis ten, jako element tzw. Polskiego Ładu, ma stanowić instrument przeciwdziałania zatrudnieniu „na czarno”. Polega on na nałożeniu ciężaru finansowania całości składek na ubezpieczenia społeczne na płatnika w przypadku stwierdzenia nielegalnego zatrudnienia lub zaniżania podstawy wymiaru składek. Analiza przepisu prowadzi jednak do wniosku, że nie znajduje on w ogóle zastosowania do umów cywilnoprawnych. Może on także nie dotyczyć sytuacji niezgłoszenia do ubezpieczeń społecznych, jeśli same wymogi formalnoprawne dotyczące zawarcia umowy o pracę zostały spełnione. Tym samym przepis ten może nie spełnić swego celu: poszkodowani ubezpieczeni mogą w dalszym ciągu obawiać się zgłaszać nieprawidłowości w tym zakresie, aby nie ryzykować konieczności zwracania części składek na ubezpieczenia społeczne.

W niniejszym tekście autor przedstawia możliwe kierunki zmian legislacyjnych w zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym zatrudnionych na podstawie umów prawa cywilnego. Zgodnie z dokumentem Krajowego Planu Odbudowy, polski rząd zobowiązał się do zmiany zasad podlegania zleceniobiorców ubezpieczeniom społecznym poprzez ich „pełne oskładkowanie”. Autor wskazuje, że rozszerzenie obowiązku ubezpieczenia może nastąpić w węższym lub szerszym zakresie (pozostawienie umowy zlecenia jako tytułu ubezpieczenia społecznego ogólnego lub zakwalifikowanie jej do tytułów bezwzględnych). Jednocześnie zwraca uwagę na dodatkowe aspekty (brak zasadności utrzymania zwolnienia podmiotowego z art. 6 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych czy możliwości objęcia umów o dzieło obowiązkiem ubezpieczenia).

Przedmiotem artykułu jest przedstawienie uprawnień Państwowej Inspekcji Pracy w zakresie ustalania istnienia stosunków pracy. Z przeprowadzonej analizy wynika, że prawne instrumenty przysługujące inspektorom PIP w tym zakresie to skierowanie do pracodawcy wystąpienia, prowadzenie postępowania wykroczeniowego lub wytoczenie na rzecz określonej osoby powództwa do sądu pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy. Środki te w praktyce są mało efektywne. W obecnym stanie prawnym inspektorzy PIP nie są uprawnieni do wydawania decyzji administracyjnych ustalających istnienie stosunku pracy, choć istnieją pewne argumenty natury dogmatycznoprawnej przemawiające za przyznaniem im takiego uprawnienia, co wymagałoby jednak stworzenia odpowiedniego trybu odwoławczego, który byłby podobny do procedury odwoławczej od decyzji ZUS.

Autor analizuje możliwość łączenia stypendium doktoranckiego z zasiłkiem macierzyńskim w razie urodzenia dziecka lub przyjęcia dziecka na wychowanie w czasie kształcenia w szkole doktorskiej. Ustawodawca, umożliwiając doktorantom dobrowolne przystąpienie do ubezpieczenia chorobowego, przyznał im również prawo do świadczeń z tego ubezpieczenia, jednak w praktyce może być ono całkowicie iluzoryczne. Doktorantom przyznane zostało prawo do stypendium doktoranckiego, które ma charakter obligatoryjny. Wprawdzie w razie urodzenia dziecka lub przyjęcia dziecka na wychowanie doktorant może zawiesić kształcenie, ale w okresie zawieszenia kontynuowana jest wypłata stypendium. Jeśli stypendium to zostanie zakwalifikowane jako wynagrodzenie uzyskiwane w ramach naukowoprawnego zatrudnienia, przepisy ustawy zasiłkowej wykluczałyby możliwość uzyskania zasiłku macierzyńskiego. Przystępowanie do ubezpieczenia chorobowego byłoby w tej sytuacji niecelowe. Nieuznanie zaś stypendium za sui generis rodzaj wynagrodzenia pozwalałoby na jednoczesne pobieranie zasiłku macierzyńskiego i stypendium, co byłoby niezgodne z celem i funkcją zasiłku macierzyńskiego, pozostając niezgodnym z systemowymi założeniami polskiego systemu ubezpieczeń społecznych.