Związki zawodowe a gwarantowany uniwersalny dochód podstawowy

Kwestia uniwersalnego dochodu podstawowego (universal basic income — UBI) jest obecnie jednym z powszechnie dyskutowanych zagadnień. Celem artykułu jest przybliżenie toczącej się dyskusji na temat dochodu podstawowego w ruchu związkowym. Ogólnie można stwierdzić, że ruch związkowy jest głęboko sceptyczny wobec UBI. Przyczyny zaniepokojenia ruchu związkowego w kontekście możliwości wykorzystania dochodu podstawowego jako odpowiedzi na zachodzące na rynku pracy procesy związane ze zmianą technologiczną wydają się być następujące: 1) ruch związkowy zdaje się przedkładać klasyczne „prawo do pracy” nad „prawo do podstawowego dochodu” ze względu na fakt, że wykonywanie pracy skutecznie integruje ludzi z życiem społecznym i jest podstawą budowania ścieżki rozwoju osobistego, 2) związki zawodowe obawiają się, że całkowicie stracą możliwość wpływania na płace poprzez układy zbiorowe i że kwestia płac powróci do sfery indywidualnego przetargu. Wydaje się, że tam gdzie związki zawodowe są nadal silne i mają realny wpływ na strukturę płac (np. Belgia czy Niemcy), są one wyraźniej przeciwne UBI. Natomiast tam gdzie organizacje związkowe działają w większym stopniu w wysoce elastycznym środowisku, są bardziej pozytywnie nastawione do tego pomysłu.

Artykuł dotyczy orzecznictwa Sądu Najwyższego Kanady w zakresie relacji pomiędzy prawem do zrzeszania się a prawem do rokowań zbiorowych i prawem do strajku. Autorka analizuje takie orzeczenia jak BC Health czy SFL v Saskatchewan. Przedstawia „dialog” pomiędzy poszczególnymi sądami i trybunałami. W orzeczeniu SFL v Saskatchewan Sąd Najwyższy Kanady wskazuje na wzmacniający się międzynarodowy konsensus, że aby prawo do rokowań zbiorowych było znaczące, musi zawierać w sobie prawo do strajku. W swoich rozważaniach Sąd Najwyższy Kanady odwołuje się bezpośrednio do dorobku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Relacja pomiędzy orzecznictwem obu podmiotów jest wyrazista. Wyraźną wspólną bazą jest dorobek quasi-orzecznicy Międzynarodowej Organizacji Pracy.

Przedmiotem artykułu jest wyrok Sądu Unii Europejskiej z 24 października 2019 r. w sprawie Porozumienia europejskich sektorowych partnerów społecznych z 21 grudnia 2015 r. „Ogólne ramy informowania urzędników i pracowników rządowej administracji centralnej oraz przeprowadzania z nimi konsultacji”. Wyrok jest efektem skargi złożonej przez Europejską Federację Związków Zawodowych Usług Publicznych (EPSU). Wyrok ten oraz przyszłe ostateczne rozstrzygnięcie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (wynikające z apelacji wniesionej przez EPSU) będą miały kluczowe znaczenie dla funkcjonowania mechanizmów europejskiego dialogu społecznego. Zdaniem autorki omawiane orzeczenie pozwala postawić pytania o rolę Komisji Europejskiej w tym procesie.

Rozprzestrzeniająca się pandemia COVID-19 stanowi poważny cios dla gospodarki światowej, w tym dla dotychczas stosunkowo stabilnych struktur społeczno-gospodarczych rozwiniętego kapitalizmu. W artykule przedstawiono pierwsze reakcje instytucji i partnerów społecznych. Autorzy zwracają uwagę, że kryzys pandemiczny może doprowadzić do fundamentalnej transformacji znanego nam dziś świata pracy. W opisie wizji świata pracy po pandemii pomóc mają cztery pytania postawione w artykule i dotyczące: przyszłości globalizacji, zmian w środowisku pracy, zapewnienia zabezpieczenia społecznego w szerszym zakresie oraz zmian społecznych w ocenie wartości miejsc pracy.

Autorka omawia orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w których wskazał on na bezpośrednie zastosowanie art. 21, art. 31 ust. 2 oraz art. 47 Karty praw podstawowych UE (orzeczenia Egenberger, IR v JQ, Bauer i Max Planck). Zwraca uwagę na ograniczone znaczenie tej linii orzeczniczej ze względu na utrzymanie w niej argumentacji zawartej w orzeczeniu AMS, że tam gdzie w zapisie Karty jest odwołanie do „prawa i praktyk krajowych”, taki zapis uniemożliwia bezpośrednie zastosowanie Karty. Zdaniem autorki skutek linii orzeczniczej wskazującej na bezpośrednie zastosowanie Karty zależy także od liczby i jakości pytań prejudycjalnych kierowanych przez sądy z danego państwa.