Makroekonomia. Teoretyczne i praktyczne aspekty gospodarki rynkowej

Spis treści

Wprowadzenie

Część pierwsza: Wstęp do teorii i praktyki gospodarki rynkowej
 

1. Współczesne szkoły myślenia ekonomicznego w makroekonomii
1.1. Szkoła neoklasyczna
1.2. Nurt keynesowski
1.2.1. Postkeynesizm
Fundamentalizm keynesowski
Synteza neoklasyczna
Krzywa Phillipsa
1.2.2. Neokeynesizm
1.3. Szkoła monetarystyczna
1.3.1. Charakter pieniądza
1.3.2. Naturalna stopa bezrobocia
1.3.3. Dochód permanentny
1.3.4. Wnioski dla polityki gospodarczej według monetarystów
1.3.5. Spór wokół monetaryzmu
1.4. Nowa ekonomia klasyczna
1.4.1. Implikacje polityczne nowego podejścia klasycznego
1.5. Szkoła realnego cyklu koniunkturalnego
1.6. Inne szkoły
1.6.1. Nurt instytucjonalny
1.6.2. Ekonomia podaży
1.7. Teoria ekonomii w obliczu globalnego kryzysu gospodarczego
Zadania i ćwiczenia
Literatura zalecana
 
2. System gospodarki rynkowej i jej typy
2.1. Istota gospodarki rynkowej
2.2. Typy gospodarki rynkowej
2.2.1. Neoliberalny typ gospodarki rynkowej − model anglosaski
2.2.2. Gospodarka rynkowa socjaldemokratyczna − model państwa dobrobytu
2.2.3. Społeczna gospodarka rynkowa
2.2.4. Wschodnioazjatycki model gospodarki rynkowej
Zadania i ćwiczenia
Literatura zalecana
 
3. Rola państwa w gospodarce rynkowej
3.1. Ewolucja poglądów na rolę państwa w gospodarce rynkowej
3.2. Kierunki działania państwa w gospodarce rynkowej
3.3. Argumenty za i przeciw ekonomicznej roli państwa
3.3.1. Zawodność rynku
3.3.2. Zawodność państwa
Zadania i ćwiczenia
Literatura zalecana
 
Część druga: Funkcjonowanie współczesnej gospodarki rynkowej

4. Ocena sprawności gospodarki rynkowej
4.1. Miary poziomu działalności w gospodarce
4.2. Konkurencyjność gospodarki i polityka konkurencji
4.2.1. Pojęcie konkurencyjności
4.2.2. Metody oceny konkurencyjności
4.2.3. Międzynarodowa konkurencyjność polskiej gospodarki
4.2.4. Perspektywy wzrostu konkurencyjności polskiej gospodarki
4.3. Innowacyjność krajów
Zadania i ćwiczenia
Literatura zalecana
 
5. Wzrost i rozwój gospodarczy w teorii i praktyce
5.1. Konceptualizacja pojęć wzrostu i rozwoju gospodarczego
5.2. Miary wzrostu i rozwoju gospodarczego
5.2.1. Wskaźniki ilościowe
5.2.2. Wybrane wskaźniki jakościowe
5.3. Czynniki wzrostu gospodarczego
5.4. Granice wzrostu gospodarczego
Zadania i ćwiczenia
Literatura zalecana
 
6. Rola pieniądza i polityka pieniężna
6.1. Historia i funkcje pieniądza
6.2. Pojęcie pieniądza
6.3. Popyt na pieniądz i podaż pieniądza
6.3.1. Popyt na pieniądz
6.3.2. Podaż pieniądza
6.3.3. Kreacja pieniądza
6.4. Historia bankowości centralnej
6.5. Polityka pieniężna
6.5.1. Stopy procentowe
6.5.2. Operacje otwartego rynku
6.5.3. Rezerwa obowiązkowa
6.5.4. Operacje kredytowo-depozytowe
6.5.5. Zmiany równowagi na rynku pieniądza
Zadania i ćwiczenia
Literatura zalecana
 
7. Nierównowaga we współczesnej gospodarce
7.1. Przyczyny wahań koniunkturalnych
7.1.1. Charakterystyka faz cyklu koniunkturalnego
7.1.2. Oddziaływanie państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego
7.2. Bezrobocie jako skutek nierównowagi
7.2.1. Klasyfikacja bezrobocia
7.2.2. Teorie bezrobocia
Neoklasyczna teoria bezrobocia
Keynesowska teoria bezrobocia
7.3. Inflacja jako skutek nierównowagi
7.3.1. Istota inflacji
7.3.2. Teorie inflacji
7.3.3. Inflacja a stopy procentowe
7.3.4. Mechanizm transmisji monetarnej
Zadania i ćwiczenia
Literatura zalecana
 
8. Budżet państwa
8.1. Struktura budżetu państwa
8.2. Funkcje budżetu państwa
8.3. Rodzaje polityki fiskalnej
8.4. Wybrane problemy polityki fiskalnej państwa
8.4.1. Zależność między stopą podatkową a wpływami budżetowymi
8.4.2. Fiskalizm a tempo wzrostu gospodarczego
8.4.3. Nierównowaga budżetowa i deficyt finansów publicznych
8.5. Budżet polski w okresie transformacji
8.6. Budżet zadaniowy
Zadania i ćwiczenia
Literatura zalecana
 
9. Transformacja systemowa polskiej gospodarki
9.1. Istota transformacji systemowej
9.2. Metody przejścia do gospodarki rynkowej
9.3. Osiągnięcia dotychczasowej transformacji w Polsce
Zadania i ćwiczenia
Literatura zalecana
 
Część trzecia: Makroekonomia gospodarki światowej
 
10. Globalizacja
10.1. Pojęcie, korzyści i zagrożenia procesu globalizacji
10.2. Międzynarodowe przepływy kapitału − pojęcie i formy
10.3. Ocena poziomu globalizacji gospodarki
10.4. Korporacje transnarodowe
10.5. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w procesie globalizacji
Zadania i ćwiczenia
Literatura zalecana
 
11. Międzynarodowa integracja gospodarcza
11.1. Teoretyczne aspekty integracji
11.1.1. Pojęcie, cel i przesłanki integracji
11.1.2. Warunki i formy integracji
11.2. Integracja europejska
11.3. Polska w Unii Europejskiej − oczekiwania, skutki i wyzwania
Zadania i ćwiczenia
Literatura zalecana
 
12. Międzynarodowe stosunki gospodarcze
12.1. Handel międzynarodowy − teorie wymiany międzynarodowej
12.2. Międzynarodowa wymiana usług
12.3. Bilans płatniczy
12.3.1. Pojęcie bilansu płatniczego
12.3.2. Struktura bilansu płatniczego
12.3.3. Problem równowagi bilansu płatniczego
12.4. Stosunki monetarne w gospodarce otwartej
12.4.1. Charakterystyka rynku walutowego
12.4.2. Rodzaje rynków walutowych
12.4.3. Rodzaje transakcji na rynku walutowym
Tradycyjny rynek walutowy
Nowy rynek walutowy
12.4.4. Kursy walutowe
Zadania i ćwiczenia
Literatura zalecana
 
13. Makroekonomiczne dysproporcje rozwojowe współczesnej gospodarki światowej
13.1. Diagnoza stanu − ścieżki doświadczeń krajów rozwiniętych i rozwijających się
13.2. Analiza przyczyn i warunków zapobiegających narastaniu dysproporcji rozwojowych
13.2.1. Wczesne teorie rozwoju
Teorie modernizacji
Teorie podstawowych potrzeb
Teorie zależności
13.2.2. Współczesne nurty ekonomii rozwoju
Neoliberalizm
Instytucjonalny wymiar w ekonomii rozwoju
13.3. Konsekwencje dysproporcji rozwojowych
13.3.1. Problem żywnościowy
13.3.2. Problem zadłużenia międzynarodowego
13.3.3. Degradacja środowiska naturalnego
13.3.4. Zagrożenia dla bezpieczeństwa międzynarodowego
Zadania i ćwiczenia
Literatura zalecana
Bibliografia
Indeks rzeczowy

Fragment

WPROWADZENIE
Zgłębianie wiedzy ekonomicznej jest przeżywaniem pewnej przygody, jest podróżą po nieznanych krajach, rynkach i poglądach. Studiowanie z kolei makroekonomii to według P.A. Samuelsona i W.D. Nordhausa uczestniczenie w uczcie, od zaostrzającej apetyt przystawki, aż po duży wybór dań . Dopiero po poznaniu całej jej treści staje się ona źródłem inspiracji. Teoria ekonomii zawiera uproszczony sposób wyjaśniania obiektywnej rzeczywistości, jaką stanowi proces gospodarowania. Obejmuje on produkcję, wymianę i podział dóbr przy ograniczonych zasobach. Istotna jest więc efektywna alokacja dóbr w celu maksymalnego zaspokojenia nieograniczonych potrzeb społeczeństwa. Ekonomia wskazuje na występujące związki przyczynowo-skutkowe oraz współzależności, poszukując prawidłowości tego procesu.
W obrębie ekonomii wyróżnia się mikroekonomię, mezoekonomię i makroekonomię. Mikroekonomia analizuje rynki i zachowania podmiotów gospodarujących, mezoekonomia dotyczy ujęcia branżowego, a przedmiotem makroekonomii jest opis i analiza funkcjonowania gospodarki narodowej jako całości w procesie integracji i globalizacji. Wyjaśnia ona wzajemne powiązania wielkości makroekonomicznych, dokonuje ich pomiaru i interpretuje zmiany. Jednakże w obszarze badań makroekonomicznych następuje wzajemne przenikanie się zjawisk ze sfer mikro- i mezoekonomicznej. Ponadto globalizacja, intensywna konkurencja i technologie informatyczno-komunikacyjne kształtują "nową gospodarkę" i wyznaczają istotne zmiany w obszarze jej analizy. Także transformacja państw postkomunistycznych Europy Środkowej i Wschodniej oraz ich integracja z gospodarkami wysoko rozwiniętymi zmuszają do nowych sposobów analizy i ocen występujących tam zjawisk ekonomicznych. Zmieniają się gospodarki i systemy gospodarowania, ewoluuje też teoria makroekonomii, dążąc do wyjaśniania nowych zjawisk w gospodarce rynkowej.
Rozważania prezentujące zjawiska gospodarcze w podręczniku opierają się na udokumentowanych przez tradycyjną ekonomię tezach i paradygmatach, ale tez zawierają świeże spojrzenie "nowej ekonomii" na czynniki i źródła wzrostu gospodarczego, na zmiany w charakterze cyklu koniunkturalnego i w konsekwencji - nierównowagi oraz na zmiany w kształtowaniu się podstawowych wielkości ekonomicznych. Poszczególne zjawiska gospodarcze starano się przedstawić w interpretacji przedstawicieli paradygmatu neoklasycznego i keynesowskiego, a w niektórych przypadkach odwoływano się także do stanowiska ekonomii podaży i szeroko rozumianego nurtu instytucjonalnego. Unikano własnych ocen, chociaż w wyniku prowadzonych prac badawczych, własnych doświadczeń i przemyśleń, mogła wystąpić zgodność interpretacyjna z innymi autorami, np. stosującymi w pracy perspektywę badawczą teorii neoliberalnej - a w efekcie nacisk na eksponowanie określonego poglądu.
Podręcznik powstał w wyniku prac naukowych i dydaktycznych prowadzonych w Politechnice Poznańskiej. Inspiracją do jego przygotowania była potrzeba dostarczenia podstawowej wiedzy z makroekonomii studiującym w trybie niestacjonarnym na uczelniach technicznych.
Myślą przewodnią opracowania jest przeciwdziałanie niedostatkowi wiedzy ekonomicznej wśród absolwentów wyższych uczelni technicznych. Jest on spowodowany ograniczonym czasem przeznaczonym w programach nauczania na wykłady z makroekonomii (najczęściej bez ćwiczeń). Zajęcia na studiach niestacjonarnych stanowią też szczególne wyzwanie dla wykładowców z powodu dysproporcji między czasem zajęć a obszernym zakresem programu. Dlatego istotne jest, a w praktyce często niedoceniane, dobre "oprzyrządowanie" zajęć na studiach niestacjonarnych w formie odpowiednich podręczników, pozwalających na rekompensatę ograniczonego kontaktu studentów z wykładowcami.
Mamy nadzieję, że podręcznik ten wpłynie na wzrost sprawności nauczania, tym bardziej, że duża liczba studiujących nie sprzyja poświęceniu należytej uwagi przez prowadzących zajęcia na wyegzekwowanie dobrego poziomu opanowania wiedzy. Jest to szczególnie ważne w okresie budowy społeczeństwa obywatelskiego i potrzeby rozumienia oraz wpływania przez nie na procesy gospodarcze.
Podręcznik w skondensowanej formie przekazuje podstawową wiedzę i problemy makroekonomiczne oraz zwiększa szanse samodzielnego studiowania poza zajęciami obowiązkowymi. Inspiruje tym samym do utrwalania wiadomości i umożliwia kontrolę nad procesem uczenia się. Sprzyjają temu liczne ilustracje, zestawienia danych, wyróżnienia pojęć, poszerzenia informacyjne zawarte w ramkach oraz testy kontrolne. Wszystko to podnosi sprawność prowadzenia analizy i oceny zjawisk makroekonomicznych przez inżynierów.
W opracowaniu zaprezentowano podejście pozytywne z wykorzystaniem analizy normatywnej, polegające na opisie, ocenie, wyjaśnianiu, a także na prezentacji alternatywnych punktów widzenia. W szerokim zakresie zastosowano metodę wizualizacji. Po każdym rozdziale przytoczono ważne pozycje literatury uzupełniającej (poszerzającej) nie tylko jako dokumentację, ale z myślą o tych studiujących, którzy mogą się fascynować wybranym zagadnieniem i poszerzyć swoją wiedzę.
Praca składa się z trzech części. Pierwsza jest wstępem do teorii i praktyki gospodarki rynkowej, druga dotyczy funkcjonowania współczesnej gospodarki rynkowej, a trzecia zaś makroekonomii gospodarki światowej. Struktura treści jest dostosowana do nowych wyzwań współczesnej gospodarki i miejsca makroekonomii w programie studiów niestacjonarnych na uczelniach technicznych. Może ona być wykorzystana również na studiach stacjonarnych inżynierskich, a także przez studentów kierunków ekonomicznych ze względu na interesujące i nowatorskie ujęcie zagadnień w niej zawartych. W stosunku do tradycyjnego ujęcia podręcznika uwzględniono w nim bowiem jakościowo nowe zjawiska nabierające coraz większego znaczenia w procesie gospodarowania.
Są to globalizacja, konkurencyjność, rola bezpośrednich inwestycji, kapitału portfelowego, korporacji transnarodowych oraz transformacja systemowa i integracja międzynarodowa. To usprawiedliwia fakt nierównego zakresu poszczególnych rozdziałów. Niektórym nadano szczególną wagę, co wymagało obiektywnych objaśnień w świetle prezentacji poglądów i ocen wartościujących przez wybitnych przedstawicieli różnych nurtów ekonomicznych. Ponadto starano się, gdzie tylko możliwe, nawiązywać do prawidłowości występujących w gospodarce polskiej.
Na zakończenie pragniemy serdecznie podziękować prof. dr. hab. Witoldowi Kwaśnickiemu, którego wnikliwe uwagi umożliwiły udoskonalenie treści podręcznika.