Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 01/2022

Etyka sztucznej inteligencji w sektorze finansowym

The application of artificial intelligence in finance is one of the new issues which, in addition to regulatory challenges of hard law nature, raise ethical questions. This study deals with the subject of ethical aspects of the use of artificial intelligence in the financial sector, which is becoming more and more common, and therefore sometimes "invisible" to the end user. Examples of its use can be found, among others in risk assessment models or systems for detecting fraudulent transactions and counteracting money laundering and terrorist financing. Increasingly, they are also used to assess the creditworthiness of a potential borrower or provide investment advice. In the latter cases, transparency and ethics take on a special meaning, because they directly "touch" the human sphere and can significantly affect the observance of fundamental rights. At the same time, finding the "happy medium" that will not only balance various interests, but also be realistic to implement, is not an easy task. It is often emphasized in the literature that today there is no positive (any?) Effect on the implementation of many postulates in the field of ethical AI (Dubber et al., 2020), in connection with the use of various codes of ethics or good practices, which are more based on the so-called self-regulation or self-governance, that is, self-determination practices that are then audited by the settler. At the same time, the dynamic development of algorithms, especially those that make (to some extent) autonomous decisions, means that supervision — also ethical — cannot be temporary, but should be carried out continuously (Lo Piano, 2020), which only exacerbates the already existing problems related to algorithmisation.

Wykorzystanie sztucznej inteligencji (SI) w finansach należy do nowych zagadnień, które obok wyzwań regulacyjnych o charakterze twardego prawa rodzą pytania natury etycznej. Niniejsze opracowanie porusza tematykę etycznych aspektów wykorzystania sztucznej inteligencji w sektorze finansowym, która staje się coraz bardziej powszechna, a przez to niekiedy „niewidoczna” dla odbiorcy końcowego. Przykłady jej wykorzystania znajdziemy m.in. w modelach oceny ryzyka czy systemach wykrywania transakcji oszukańczych (fraudowych) oraz przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Coraz częściej sztuczna inteligencja jest wykorzystywana także do oceny zdolności kredytowej potencjalnego kredytobiorcy czy w doradztwie inwestycyjnym. W tych ostatnich przypadkach przejrzystość i etyka nabierają szczególnego znaczenia, „dotykają” bowiem bezpośrednio sfery człowieka i mogą w istotny sposób wpływać na przestrzeganie praw podstawowych. Jednocześnie znalezienie „złotego środka”, który nie tylko będzie wyważał różne interesy, ale także będzie realny do wdrożenia, jest zadaniem niełatwym. Nierzadko w literaturze podkreśla się, że już dzisiaj widoczny jest brak pozytywnego (jakiegokolwiek?) efektu, jeśli chodzi o realizację postulatów w zakresie etycznego SI (Dubber i in., 2020), w związku ze stosowaniem różnej maści kodeksów etycznych czy dobrych praktyk, które bardziej opierają się na tzw. self-regulation czy self-governance, czyli samostanowieniu praktyk, które następnie są audytowane przez ustanawiającego. Jednocześnie dynamiczny rozwój algorytmów, szczególnie tych podejmujących (w jakimś stopniu) autonomiczne decyzje, powoduje, że nadzór — również etyczny — nie może być chwilowy, ale powinien odbywać się w trybie ciągłym (Lo Piano, 2020), co tylko potęguje już istniejące problemy związane z algorytmizacją

Akcji szczepień przeciw COVID-19 w UE, rozpoczętej na przełomie 2020 i 2021 r., niemal od początku towarzyszy dyskusja na temat dokumentu potwierdzającego fakt otrzymania szczepionki przeciw COVID-19 lub przebycia tej choroby i w konsekwencji uzyskania odporności na zakażenie koronawirusem SARS-CoV-2. Propozycję wprowadzenia takiego dokumentu, nazwanego unijnym zaświadczeniem cyfrowym, Komisja Europejska przedstawiła w marcu 2021 r. Z punktu widzenia prawa rynku wewnętrznego UE istotny jest materialnoprawny wymóg zaszczepienia się przeciw COVID-19 do celów transgranicznego korzystania z różnego rodzaju usług, którego spełnienie potwierdza unijne zaświadczenie cyfrowe. Celem artykułu jest zbadanie, czy wymóg zaszczepienia się przeciw COVID-19 przez obywatela państwa członkowskiego UE zamierzającego skorzystać z usług oferowanych w innym państwie członkowskim UE należy uznać za, co do zasady zakazane, ograniczenie swobody świadczenia usług w UE. Wniosek, że tak jest w istocie, umożliwia wskazanie warunków, jakie muszą być spełnione, by przedmiotowy wymóg był zgodny z prawem UE.

W orzecznictwie wielu państw analizowany jest problem uznania, czy dopuszczalne jest podejmowanie przez wspólnoty mieszkaniowe uchwał zakazujących najmu krótkoterminowego lokali. Powszechnie przyjmuje się, że podejmowanie takich uchwał jest niedopuszczalne. Taki też pogląd prezentowany jest w jednolitej i przedstawionej w artykule linii orzecznictwa sądów polskich. W ostatnich latach można jednak zaobserwować pojawienie się orzecznictwa uznającego, że wspólnoty mieszkaniowe mogą podejmować uchwały zakazujące wykorzystania lokali położonych w budynku do najmu krótkoterminowego. Takie linie orzecznicze wykształciły się we Francji i Portugalii. Orzeczenia te i argumenty prezentowane w uzasadnieniach rozstrzygnięć zostały zaprezentowane w artykule. Ich analiza dowodzi, że trwa proces poszukiwania argumentów przemawiających za uznaniem dopuszczalności ingerowania przez wspólnoty mieszkaniowe w prawo własności poszczególnych właścicieli lokali poprzez zakaz dowolnego korzystania z przedmiotu własności, w imię ochrony innych wartości. Proces ten następuje z wykorzystaniem zróżnicowanej argumentacji, ogniskującej się jednak wokół tożsamych dylematów. Dylematy te dotyczą dwóch głównych kwestii. Po pierwsze, próby ustalenia priorytetu: ochrony prawa własności, prawa do nietykalności mieszkania (miru domowego) i prawa swobody działalności gospodarczej, gdzie w szczególności rozważany jest problem, czy najem krótkoterminowy jest działalnością gospodarczą. Po drugie, ustalenia priorytetu ochrony majątkowego interesu indywidualnego wobec ochrony zbioru niemajątkowych interesów kolektywu.

Przedmiotem analizy dokonanej w artykule jest instytucja zakładu, występująca na gruncie międzynarodowego prawa podatkowego. Celem artykułu jest natomiast przedstawienie wersji zakładu usługowego, opracowanych przez OECD i ONZ, a także analiza relacji występujących pomiędzy zakładem wskazanego typu a pozostałymi typami. Pomimo ogólnych podobieństw wzorce zakładu usługowego opracowane przez dwie największe międzynarodowe organizacje gospodarcze nie są bowiem tożsame. Jeżeli natomiast chodzi o ich moc prawną, to jest ona identyczna z pozostałymi typami zakładu, gdy zostanie wprowadzona do treści konkretnej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. Zakład usługowy jest przy tym samodzielny i niezależny od pozostałych typów zakładu. Do jego zastosowania przez organy podatkowe nie jest więc konieczne odwoływanie się do innych norm. Zakład usługowy może być jednak użyty dopiero w przypadku braku możliwości zastosowania w określonym stanie faktycznym przepisów o zakładzie odmiennego typu. Rozpatrując zakład usługowy z tej perspektywy, należy stwierdzić, że ma on pomocnicze znaczenie w ramach międzynarodowego prawa podatkowego.

Obejmowanie procesem informatyzacji poszczególnych etapów procedury związanej z udzielaniem zlecenia na realizację usługi, dostawy, roboty budowlanej jest utożsamiane z zagadnieniem elektronizacji zamówień publicznych. Była ona rekomendowana od wielu lat, a współcześnie stanowi przedmiot żywego zainteresowania nie tylko teoretyków i praktyków prawa, ale przede wszystkim podmiotów publicznych i przedsiębiorców tworzących odpowiednio strony zamawiające i wykonawców w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego. Wykorzystywane w procesie definiowania elektronizacji zamówień publicznych elementy właściwe dla procesu informatyzacji, związane przede wszystkim z dopuszczalnością elektronicznego przekazywania określonych dokumentów i informacji, wychodzą poza zakres etapu związanego z udzielaniem zamówienia. Celem artykułu jest szczegółowe określenie niniejszych elementów procesu i zasadności ich intepretowania jako przejawów elektronizacji zamówień publicznych.

Artykuł poświęcony jest dwóm zagadnieniom. Po pierwsze, omówione jest pojęcie wolności gospodarczej oraz konstytucyjne zasady ograniczania jej przez ustawodawcę. Po drugie, teoria zostaje skonfrontowana z praktyką ustawodawczą w Polsce — zostają poddane analizie trzy przypadki głębokiej ingerencji państwa w wolność gospodarczą: zakaz sprzedaży żywności słodko-słonej w sklepikach szkolnych, przywilej farmaceutyczny (tylko farmaceuci mogą zakładać nowe apteki), nałożenie na kierowców Ubera i tym podobnych platform obowiązku posiadania licencji taksówkarskiej.

Przedmiotem glosy jest krytyczna ocena uchwały Sądu Najwyższego z 9.07.2019 r. (I NSZP 1/19). W glosowanym orzeczeniu Sąd Najwyższy przyjął, iż przewidziana przez ustawodawcę w art. 56 ust. 1 pkt 12 p.e. sankcja ma charakter administracyjny i jej celem jest przede wszystkim prewencja. Sąd Najwyższy wskazał również, że prawidłowa w jego ocenie wykładnia wyżej wskazanej normy prawnej prowadzi do wniosku, że nałożenie na koncesjonariusza kary pieniężnej za nieprzestrzeganie obowiązku wynikającego z koncesji jest dopuszczalne także wtedy, gdy obowiązek ten nie tylko wynika (bezpośrednio) z treści samej decyzji administracyjnej, ale również w sytuacji, gdy można go zrekonstruować z przepisów powszechnie obowiązującego prawa dotyczących działalności koncesjonowanej. W ocenie Autorów tezy te wymagają pogłębionej, krytycznej refleksji — zarówno jeśli chodzi o błędne i zbyt powierzchowne utożsamianie funkcji (celu) wskazanych sankcji z prewencją administracyjną, jak i o wątpliwą wykładnię pojęcia „obowiązku wynikającego z koncesji”.