Praca i Zabezpieczenie Społeczne 05/2024

W niniejszym opracowaniu podjęto się oceny, czy zasady równych praw pracowników z tytułu wykonywania tych samych obowiązków (art. 112 k.p.) i niedyskryminowania w zatrudnieniu (art. 113 k.p.) zachowały odrębne znaczenie normatywne po nowelizacji Kodeksu pracy, dokonanej 16 maja 2019 r. Zajmując w tej kwestii pozytywne stanowisko, autor prezentuje pogląd, że rozdzielność powinności wyrażonych przez wskazane zasady powinna implikować dyferencjację sankcji ustanowionych na wypadek ich naruszenia. Analiza szczegółowa koncentruje się wokół konstrukcji nieważności postanowień umów o pracę oraz odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy, stanowiących kodeksowe konsekwencje nierównego traktowania pracowników.

Przedmiotem opracowania jest omówienie przepisów ustawy o świadczeniu wspierającym, wprowadzającej do polskiego systemu prawnego nowy, powszechny system świadczeń pieniężnych służących częściowej kompensacie skutków ziszczenia się ryzyka socjalnego określonego w ustawie jako „potrzeba wsparcia”. Autor omawia warunki nabywania prawa do świadczenia wspierającego, w tym definicję potrzeby wsparcia oraz postępowanie w sprawie ustalania jej poziomu, krytycznie oceniając wymóg zamieszkiwania świadczeniobiorcy na terytorium RP. Polemicznie odnosi się także do przyjętego ukształtowania systemu wsparcia jednostek i rodzin w związku z potrzebą długoterminowej opieki, w szczególności zasadności różnicowania – w zależności od wieku osoby wymagającej wsparcia – rodzaju świadczeń, warunków ich nabywania oraz wysokości.

W orzeczeniach w sprawach C-587/20 i C-356/21 Trybunał Sprawiedliwości sformułował wiodącą tezę, zgodnie z którą zakres dyrektywy 2000/78 został wyznaczony przez jej cel, którym jest wyeliminowanie wszelkich opartych na względach dyskryminacyjnych przeszkód w zakresie dostępu do środków utrzymania i zdolności działania na rzecz społeczeństwa poprzez pracę, bez względu na to, w jakiej formie jest świadczona. Orzeczenia te wnoszą dwa nowe elementy do zastanej koncepcji ochrony przed dyskryminacją w zakresie zatrudnienia i pracy. Pierwszy, to rozszerzenie ochrony poza krąg zatrudnienia pracowniczego i samozatrudnienia; drugi – uznanie głównie osobistej pracy osoby samozatrudnionej, a nie jej zależności od kontrahenta za cechę wykonywania działalności zarobkowej konieczną do objęcia tej osoby ochroną dyrektywy 2000/78. Uzasadnione wydaje się oczekiwanie, że kryterium głównie osobistej pracy oraz wyjście ochrony poza granice stosunków pracy i stosunków samozatrudnienia znajdą zastosowanie do innych unijnych aktów równościowych, które zawierają sformułowania podobne do przepisów dyrektywy 2000/78.

Celem opracowania jest analiza regulacji prawnych z zakresu ubezpieczeń społecznych w rozumieniu art. 1 ustawy z 13 października 1998 r., tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 1230 ze zm. (dalej jako: ustawa systemowa), dotyczących sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem stanowiącej tytuł do ubezpieczenia społecznego oraz okoliczność warunkującą prawo do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, dokonana z perspektywy czynników i uwarunkowań czyniących (mogących czynić) sprawowanie opieki nad dzieckiem okolicznością istotną dla prawa ubezpieczeń społecznych i jego kształtu. Sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem nie ma w prawie ubezpieczeń społecznych jasnego, zrozumiałego znaczenia. Stan ten tylko do pewnego stopnia uznać można za naturalny i uzasadniony różnymi kontekstami, w jakich zwrot ten występuje, czy też problemami ze wskazaniem czynników determinujących takie a nie inne unormowanie tej kwestii.

Celem opracowania jest analiza regulacji prawnych z zakresu ubezpieczeń społecznych w rozumieniu art. 1 ustawy z 13 października 1998 r., tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 1230 ze zm. (dalej jako: ustawa systemowa), dotyczących sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem stanowiącej tytuł do ubezpieczenia społecznego oraz okoliczność warunkującą prawo do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, dokonana z perspektywy czynników i uwarunkowań czyniących (mogących czynić) sprawowanie opieki nad dzieckiem okolicznością istotną dla prawa ubezpieczeń społecznych i jego kształtu. Sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem nie ma w prawie ubezpieczeń społecznych jasnego, zrozumiałego znaczenia. Stan ten tylko do pewnego stopnia uznać można za naturalny i uzasadniony różnymi kontekstami, w jakich zwrot ten występuje, czy też problemami ze wskazaniem czynników determinujących takie a nie inne unormowanie tej kwestii.

Od czasu pierwszych wyroków z 14 marca 2017 r., dotyczących symboli religijnych w miejscu pracy (C-157/15 i C-188/15) TSUE konsekwentnie rozwija linię orzeczniczą przychylną zasadzie neutralności. Autorzy stawiają tezę, że TSUE w swym orzecznictwie różnicuje sektor prywatny i publiczny. W przypadku sektora prywatnego dążenie przedsiębiorcy do postrzegania go przez klientów jako neutralnego jest zgodnym z prawem celem (art. 16 KPP). Pracodawca musi jednak dodatkowo wykazać, że istniała rzeczywista konieczność wprowadzenia polityki neutralności, związana ze zobiektywizowanymi potrzebami lub oczekiwaniami klientów albo koniecznością łagodzenia ryzyka konfliktów między pracownikami. W przypadku sektora publicznego (władzy publicznej) dążenie do neutralności (w tym neutralności wykluczającej – również w relacjach z innymi pracownikami) jest uznawane za usprawiedliwiony cel bez konieczności wykazania innej potrzeby.

Przedmiotem artykułu jest przedstawienie sytuacji prawnej dostępu pracodawcy do danych o stanie nietrzeźwości pracownika, który uległ wypadkowi w pracy. W aktualnym stanie prawnym, nawet po dokonaniu zmian w kodeksie pracy w lutym 2023 r., powoduje to problemy w niektórych przypadkach. Jest to skutkiem traktowania danych o nietrzeźwości ofiary wypadku w pracy jak danych o stanie jego zdrowia. W myśl rygorystycznych przepisów o danych osobowych tego rodzaju informacje podlegają szczególnej ochronie w podmiotach udzielających świadczenia zdrowotne. To powoduje, że pracodawca w niektórych sytuacjach nie ma dostępu do wiedzy o stanie nietrzeźwości ofiary zdarzenia, co powoduje negatywne skutki w zakresie ustalenia faktycznych przyczyn i okoliczności wypadku w pracy, a w konsekwencji niewłaściwe wnioski profilaktyczne zapobiegające w przyszłości tego rodzaju zdarzeniom. Dodatkowo brak wiedzy o stanie trzeźwości pracownika może powodować konsekwencje w zakresie ustalania zakresu odpowiedzialności w związku z zaistniałym wypadkiem w pracy, a także wypłatę świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego osobie nieuprawnionej.

Autorka omawia zróżnicowane linie orzecznicze oraz aktualne stanowisko Sądu Najwyższego odnośnie problematyki sankcji z tytułu naruszenia zasad równego traktowania i niedyskryminacji.