Praca i Zabezpieczenie Społeczne 11/2023

Ustawa z 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych obowiązuje już od 20 lat. Okres ten skłania do oceny tego aktu prawnego. Podstawę oceny mogą w szczególności stanowić przeprowadzone w tym okresie zmiany ustawy. Niektóre z nich zmierzały do swego rodzaju promocji tej formy zatrudnienia, głównie jednak miały na celu objęcie wykonawcy pracy tymczasowej ochroną adekwatną do jego szczególnego statusu prawnego. Mimo wielu zmian, ustawa nie jest wolna od wad, a skala naruszeń jej przepisów jest wciąż znaczna.

W artykule omawiane są główne czynniki delimitujące zakres zatrudnienia podlegającego prawu pracy oraz model świadczenia pracy przez osoby samozatrudnione z perspektywy stworzenia docelowego modelu ustawowego samozatrudnienia (kodyfikacji). Analiza obejmuje przegląd relacji samozatrudnienie a system prawa pracy, przyczyn oddziaływania samozatrudnienia na rynek pracy a dzięki temu omówiono ogólne podejście do uregulowaniu samozatrudnienia w UE oraz potencjalne kierunki unormowania samozatrudnienia w Polsce. W szczególności podjęto próbę odpowiedzi czy kodyfikacja samozatrudnienia jako odrębnej od prawa pracy podstawy prawnej zatrudnienia jest kierunkiem właściwym oraz jakie społeczne i ekonomiczne czynniki determinują wybór formy zatrudnienia podlegającego prawu pracy oraz zakres świadczenia pracy przez osoby samozatrudnione.

Cechy demograficzno-społeczne a pozycja osób z niepełnosprawnością na rynku pracy w Polsce w latach 2015–2022

The article investigates the position of people with disabilities in the open labour market in Poland. Its primary objective is to determine the demographic and social characteristics of people with disabilities that improve or worsen their position in the labour market. The analysis is based on LFS aggregate and individual data of a stock and flow nature from 2015–2022. The analysis shows that people with disabilities are in a worse situation on the labour market compared to the able-bodied people with respect to the rates of economic activity, employment and unemployment, as well as indicators of the likelihood of finding and losing a job. The non-parametric analysis indicates that in the group of people with disabilities women, rural residents, people aged 15–24, with basic vocational, primary and incomplete primary education and with a severe degree of disability are in the worst situation on the labour market. The econometric analysis confirms that people with disabilities aged 15–24 and with general secondary and basic vocational education were most likely to lose their jobs and outflow to unemployment. The highest chances of outflow from economic inactivity to employment have people with disabilities aged 15–24, with post-secondary, secondary and higher education as well as city dwellers.

W artykule badano pozycję osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy w Polsce. Jego podstawowym celem jest określenie cech demograficznych i społecznych osób niepełnosprawnych, które poprawiają lub pogarszają ich pozycję na rynku pracy. Analiza opiera się na zagregowanych i indywidualnych danych BAEL o charakterze zasobów i przepływów z lat 2015–2022. Z analizy wynika, że osoby niepełnosprawne znajdują się w gorszej sytuacji na rynku pracy w porównaniu do osób pełnosprawnych pod względem wskaźników aktywności gospodarczej, zatrudnienia i bezrobocia, a także wskaźników prawdopodobieństwa znalezienia i utraty pracy. Analiza nieparametryczna wskazuje, że w grupie osób niepełnosprawnych w najgorszej sytuacji na rynku pracy znajdują się kobiety, mieszkańcy wsi, osoby w wieku 15–24 lata, z wykształceniem zasadniczym zawodowym, podstawowym i niepełnym oraz ze znacznym stopniem niepełnosprawności. Analiza ekonometryczna potwierdza, że osoby niepełnosprawne w wieku 15–24 lata oraz z wykształceniem zasadniczym zawodowym oraz podstawowym i niepełnym podstawowym były najbardziej narażone na utratę pracy i odpływ do bezrobocia. Największe szanse na odpływ z bierności zawodowej do zatrudnienia mają osoby niepełnosprawne w wieku 15–24 lata, z wykształceniem pomaturalnym, średnim i wyższym oraz mieszkańcy miast.

Artykuł dotyczy kluczowych aspektów nowelizacji kodeksu pracy z 1 grudnia 2022 r., która wprowadziła trwałe zasady wykonywania pracy zdalnej. Przedstawiona została definicja oraz rodzaje pracy zdalnej, w tym standardowa praca zdalna, praca zdalna w wyjątkowych okolicznościach oraz okazjonalna praca zdalna. Autor krytycznie ocenia nowe regulacje, a pracę zdalną postrzega przede wszystkim jako sposób organizacji procesu pracy oraz formę wykonywania obowiązków pracowniczych.

Artykuł poświęcony został analizie ewolucji orzecznictwa dotyczącego odpowiedzialności pracodawcy z tytułu rozwiązania umowy o pracę. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopada 2007 r., SK 18/05, stanowił rewolucję w systemie odpowiedzialności stron stosunku pracy. Nie rozstrzygnął on jednak wielu istotnych kwestii, które zostały pozostawione Sądowi Najwyższemu. Problemy te – w przeważającym zakresie – zostały już rozstrzygnięte, co jednak interesujące na przestrzeni lat stanowisko Sądu Najwyższego przeszło fundamentalną ewolucję. Autor przedstawia ową ewolucję i zwraca uwagę na pewne – dalej występujące – wątpliwości.

Przedmiotem glosy jest wyrok WSA we Wrocławiu z 20 marca 2022 r., IV SA/Wr 611/21. Na jego podstawie sąd utrzymał w mocy decyzję starosty w przedmiocie odmowy nadania skarżącej stopnia nauczyciela mianowanego uznając, że w poczet posiadanego przez nią stażu nie należy zaliczyć okresu odbywania studiów doktoranckich. W ramach przeprowadzonej analizy dokonano krytycznej oceny – przyjętej przez WSA – wykładni art. 279 ust. 3 ustawy z 3 lipca 2018 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce tj. przepisu, na podstawie którego okres odbywania studiów doktoranckich zalicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. W ramach tego zreferowano elementy charakteryzujące status doktoranta. Wyjaśniono – wbrew stanowisku sądu – że statusu tego nie wyczerpują elementy kształceniowe. W dalszej części wyeksplikowano znaczenie terminu uprawnień pracowniczych. Odwołano się przy tym do znaczenia, jakie terminowi temu nadał art. 174 § 2 k.p. Na koniec, wskazując na ratio legis art. 279 ust. 3 wywiedziono, że okres odbywania studiów doktoranckich należy do grupy tzw. okresów zaliczanych (zaliczeniowych). W oparciu o powyższe stwierdzono, że zaaprobowana przez sąd administracyjny odmowa zaliczenia powyższego okresu w poczet stażu wymaganego do uzyskania awansu na stopień nauczyciela mianowanego była w swojej istocie jednoznacznie błędna.

Autorka przedstawia problemy orzecznicze związane z wprowadzeniem do polskiego porządku prawnego tzw. ustawy dezubekizacyjnej. Na mocy tego aktu, okres pełnienia przez funkcjonariusza służby na rzecz totalitarnego państwa nie może być zaliczany przy ustalaniu podstawy wymiaru jego emerytury; dodatkowo wysokość świadczenia nie może przekraczać wskazanego w ustawie pułapu. W opracowaniu zreferowano orzecznictwo Sądu Najwyższego z przedmiotowego zakresu, wskazujące wyraźnie, że w sprawach dotyczących obniżenia świadczeń na podstawie wskazanej ustawy zachodzi potrzeba stosowania tzw. rozproszonej kontroli konstytucyjności ustaw, czyli samodzielnego rozstrzygania przez sądy o niezgodności ustawy z Konstytucją. Sąd Najwyższy stanął na stanowisku o niezgodności z Konstytucją RP mechanizmu obniżenia wysokości emerytury do pułapu przeciętnej emerytury przysługującej w powszechnym systemie ubezpieczenia (art. 15c ust. 3 ustawy) wobec funkcjonariuszy, którzy pomyślnie przeszli weryfikację w 1990 r. i w kolejnych latach służyli wolnej Polsce, gdy wysokość tego świadczenia „ponad” ten wskaźnik została wypracowana po 1990 r. Słowa kluczowe Konstytucja RP, bezpośrednie stosowanie Konstytucji, zaopatrzenie emerytalne funkcjonariuszy, zasada proporcjonalności