Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 11/2024

Reakcja polityki podatkowej państw Grupy Wyszehradzkiej na kryzys wywołany pandemią COVID-19

The article is the result of research on the response of the tax policy of the Visegrad Group (V4: Poland, Czechia, Slovakia, Hungary) to the crisis related to COVID-19. The research methodology was based on thorough and comprehensive analysis of legislative changes (that is, legal acts) that have been introduced in all the countries. The initial analysis of the fiscal policy conditions in these individual countries indicated a variety of possibilities in terms of shaping their tax-related activities. The article analyses changes in taxes signalled by the V4 countries right before COVID-19 as well as changes made in order to counteract the effects of the pandemic. The diversity and specificity of tax policy measures adopted in each V4 country allow to draw conclusions. Each state has introduced their own tax policy adjusted to the specific character of the country. The changes were made under time pressure, which often affected the effectiveness of the adopted tax measures. The effects of the changes introduced to each tax policy were not systemically coordinated.

Artykuł jest efektem badań nad reakcją polityki podatkowej państw Grupy Wyszehradzkiej (V4) na kryzys związany z pandemią COVID-19. Przeprowadzona na wstępie analiza uwarunkowań polityki fiskalnej występujących w poszczególnych państwach wskazała na różnorodne możliwości w zakresie kreowania działań na gruncie podatkowym. W artykule analizowane są zmiany w sferze opodatkowania sygnalizowane przez państwa grupy V4 w przededniu COVID-19, jak również dokonywane w efekcie przeciwdziałania skutkom pandemii. Różnorodność i specyfika działań w ramach polityki podatkowej w poszczególnych państwach V4 pozwala sformułować wnioski i konkluzje. Każdy kraj prowadził własną politykę podatkową dostosowaną do swojej specyfiki. Zmiany zostały wprowadzone pod presją czasu, co często wpływało na skuteczność przyjętych środków podatkowych. Skutki zmian dokonywanych w każdej polityce podatkowej nie były skoordynowane systemowo.

Unijny system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (system EU-ETS) określany jest jako kluczowy instrument unijnej polityki przeciwdziałania zmianom klimatycznym, zmierzający do redukcji emisji gazów cieplarnianych w opłacalny sposób. System ten jest pierwszym i największym na świecie rynkiem uprawnień do emisji dwutlenku węgla, którego efektywne funkcjonowanie ma wpływ na stan klimatu, ale także na praktyczne działanie podmiotów należących do przedmiotowego systemu i zobowiązanych do realizacji określonych działań w jego ramach. Szczególną uwagę poświęcono analizie systemu EU-ETS, a także przepisu sankcjonującego stan, w którym prowadzący instalację lub operator statku powietrznego nie dokonają terminowego rozliczenia wielkości emisji, co skutkuje nałożeniem administracyjnej kary pieniężnej przez właściwy organ administracji publicznej wobec takiego podmiotu. W publikacji zostały przedstawione rozważania odnoszące się do zgodności stosowania administracyjnej kary pieniężnej, o której mowa w art. 104 ustawy o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych, z normami o charakterze konstytucyjnym, zwłaszcza z ujętą w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP zasadą proporcjonalności.

Celem artykułu jest ustalenie granic wolności zrzeszania się wspólników spółek handlowych. Są one wyznaczone przez zamknięty katalog takich spółek, ponieważ implikuje on istnienie cech poszczególnych typów spółek. Nie można więc pogodzić się z dominującą oceną, że cechy te są wyznaczone przez elementy przedmiotowo istotne umowy spółki danego typu. Tak samo należy ocenić próbę ustalenia cech typu spółki z wykorzystaniem elementów przedmiotowo istotnych i wybranych przepisów. Jeszcze inni odpowiedzi niesłusznie poszukują w naturze spółki. Te propozycje nie mogą służyć ustaleniu kluczowych cech danego typu spółki. Rozwiązanie przynosi koncepcja idei przewodniej i ustalone na jej podstawie cechy kluczowe danego typu spółki.

Katalog poszczególnych źródeł dochodów własnych jest najbardziej rozbudowany w przypadku samorządu gminnego (spośród wszystkich szczebli jednostek samorządu terytorialnego). Poza udziałem w PIT najwydajniejszym i najstabilniejszym źródłem dochodów gromadzonych w budżetach gmin jest podatek od nieruchomości. W teorii i pragmatyce zarządzania finansami samorządowymi istnieje pogląd, że samodzielność finansowa samorządów terytorialnych silnie skorelowana jest z dochodami własnymi. Faktem jest, że stabilne dochody własne z dużym udziałem danin publicznych, z podatkiem od nieruchomości na czele, zwiększają możliwości inwestycyjne i prorozwojowe gmin. Rozpoznanie występujących zmienności ilościowych w udziałach podatku od nieruchomości zarówno w dochodach ogółem, jak i pozostałych dochodach samorządu gminnego przyjęto jako pierwszy cel poznawczy opracowania. Do skutecznego zarządzania finansami lokalnymi, zwłaszcza w sferze wydatków budżetowych, niezbędna jest rzetelna informacja o realizacji założonego planu dochodów. Dlatego też konieczne okazało się zbadanie, czy wzrost kwot podatku od nieruchomości był proporcjonalny w przyjętym do badań horyzoncie czasowym. W opracowaniu przedstawiono także wyniki badań własnych informujących o związku pomiędzy upływem czasu a dochodami z podatku od nieruchomości w gminach w poszczególnych województwach. Uzyskane wyniki badań pozwolą na sformułowanie ogólnych wniosków w kontekście podejmowania decyzji przez władze samorządowe w procedurach uchwałodawczych związanych z podatkiem od nieruchomości. Mogą także stanowić inspirację do dalszych badań w kontekście zmian przepisów prawnych w zakresie modeli podatkowania.

Upływ ważności pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków oddziałuje na proces inwestycyjny, uwarunkowany koniecznością pozyskania takiego pozwolenia. Organy administracji, a także sądy administracyjne traktują upływ okresu obowiązywania pozwolenia jako okoliczność determinującą prawidłowość realizacji procesu inwestycyjnego. Artykuł poświęcony jest relacjom pomiędzy ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami a aktem wykonawczym. Autor stawia tezę, że prawodawca wykonawczy błędnie wykonał delegację ustawową, nakazując określać w pozwoleniu konserwatorskim jego termin ważności. Sytuacja taka narusza konstytucyjną zasadę praworządności oraz stanowi niewłaściwe wykonanie delegacji ustawowej. Skoro sądy, w tym sądy administracyjne, podlegają wyłącznie Konstytucji i ustawom, to taka sytuacja otwiera przed nimi kompetencję do pominięcia wadliwie wydanego aktu wykonawczego. Ujmowanie terminu ważności pozwolenia konserwatorskiego jako wiążącej determinanty pozwolenia na budowę budzi również wątpliwości z perspektywy jego charakteru jako zagadnienia wstępnego.

Założeniem artykułu jest przedstawienie i analiza podstawowych zagadnień regulujących zbieg obowiązku ochrony środowiska i zasady wolności działalności gospodarczej przede wszystkim w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego oraz w nauce prawa. Autor przedstawia unormowania konstytucyjne dotyczące obu analizowanych zagadnień ustrojowych oraz analizuje charakterystyczne dla omawianej tematyki orzeczenia, przede wszystkim Trybunału Konstytucyjnego. Wskazuje, że obowiązek ochrony środowiska jest przewidzianym w samej Konstytucji ograniczeniem wolności działalności gospodarczej. Zwraca przy tym uwagę, że obowiązkiem ustawodawcy i sądów jest próba balansowania między obu wartościami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju oraz zachowanie istoty strzeżonej wolności. Na podstawie przykładów wskazuje jednak, że zasada wolności gospodarczej nie jest zbyt mocno chroniona na poziomie konstytucyjnym i jej ograniczenie jest dopuszczalne w szerokim zakresie. Podstawową przyczyną stwierdzania niekonstytucyjności kontrolowanych przez sąd konstytucyjny przepisów ograniczających wolność działalności gospodarczej są ich mankamenty formalne lub nadmierna dolegliwość, nie zaś analiza naruszeń chronionej konstytucyjnie wartości, jaką jest środowisko.

W dniu 25.04.2024 r. Trybunał Sprawiedliwości wydał wyrok w sprawie C-276/22, STE S.a.r.l. (dalej: wyrok C-276/22 lub wyrok w sprawie STE S.a.r.l.), wszczętej na skutek pytania prejudycjalnego zadanego przez włoski Najwyższy Sąd Kasacyjny — Corte suprema di cassazione. Trybunał w swoim orzeczeniu rozstrzygnął, że sprzeczne z unijną swobodą przedsiębiorczości (art. 49 i 54 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej; dalej: TFUE) jest stosowanie w sposób generalny przepisów państwa członkowskiego do oceny skuteczności czynności zarządu spółki mającej siedzibę w innym państwie członkowskim. Oceny tej nie zmienia okoliczność, że spółka prowadzi główną część swojej działalności w państwie innym niż państwo jej założenia. Orzeczenie to potwierdza restrykcyjne podejście Trybunału do stosowania krajowego prawa do spółek formalnie zagranicznych. W rezultacie orzeczenie to ma znaczenie dla możliwości podejmowania transgranicznej działalności bez niektórych barier mających swoje źródło w prawie państwa miejsca faktycznej siedziby spółki. Nie oznacza to jednak, że takie bariery w ogóle nie istnieją, w szczególności jeżeli wynikają z reguł prawa upadłościowego lub przepisów o czynach niedozwolonych. Celem glosy jest zatem analiza argumentacji Trybunału oraz przedstawienie możliwych następstw zapadłego wyroku dla spółek funkcjonujących na obszarze unijnego jednolitego rynku.