Praca i Zabezpieczenie Społeczne 02/2023

Artykuł koncentruje się na problemie sprzeczności między deklarowanym przez ustawodawcę modelem zatrudnienia tymczasowego, opartym na zasadzie przyczynowości i subsydiarności (czego wyrazem jest art. 2 pkt 3 ustawy o zatrudnianiu pracowników tymczasowych), a praktyką stosowania zatrudnienia tymczasowego, w której zakres korzystania z tej formy zatrudnienia jest znacznie szerszy. Autorka analizuje aktualny stan prawny i możliwe środki prawnej ochrony w razie wykorzystywania zatrudnienia tymczasowego do prac o nietymczasowym charakterze, oraz – na tle uregulowań dyrektywy 2008/104/WE – prezentuje możliwe kierunki zmian legislacyjnych, których celem byłoby wyeliminowanie wskazanej sprzeczności.

Autor prowadzi rozważania na temat zjawiska pozorowania stosunku pracy z kobietą w ciąży w celu uzyskania przez nią korzyści z systemu ubezpieczeń społecznych, czyniąc to z perspektywy prawa cywilnego, prawa pracy, prawa karnego, a także zasad współżycia społecznego. Badania tej problematyki zostały zaprezentowane w formie dwuczęściowego artykułu. Niniejsza część, część druga, została poświęcona rodzajom, roli i ocenie okoliczności (kryteriów) faktycznych, które winny być brane pod uwagę przy ustalaniu pozorności nawiązania stosunku pracy, a także przedstawiono w niej zalecany schemat postępowania przy ustalaniu pozorności stosunku pracy. Wątek ten dopełniony został przez trzy kwestie. Po pierwsze, o ocenę możliwości dokonywania przez organ rentowy, w sposób wiążący, kwalifikacji prawnej umowy łączącej strony oraz jednostronnej modyfikacji wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Po drugie, o kwestię odpowiedzialności karnej rzekomego pracownika i pracodawcy. Po trzecie wreszcie, o możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za nadużycie uprawnień kontrolnych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych wobec kobiet w ciąży lub krótko po porodzie.

Autor przedstawia w tym artykule propozycję podejścia innego niż to dotąd akceptowane przez polski Trybunał Konstytucyjny, oparte na wyrokach z 2005 i 2007 r., do kwestii, kim w tekście Konstytucji RP jest sędzia niezawodowy, w szczególności „ławnik” sądu pracy czy sądu ubezpieczeń społecznych. Podejście przyjęte przez TK jest nadal uważane za trafne. Również przez tych przedstawicieli polskiej nauki prawa, którzy zajmują krytyczne stanowisko wobec tego, co definiują oni jako polski kryzys konstytucyjny (jakiego początek stanowi dokonywanie się w Polsce zmiany władzy politycznej w 2015 r.) Z kolei według autora sędzia niezawodowy w rozumieniu Konstytucji nie jest – wbrew powyższemu orzecznictwu TK – zaledwie „osobą sędziopodobną”. To sędzia w pełnym tego słowa znaczeniu, identycznie jak sędzia zawodowy. Tylko taka egzegeza tekstu Konstytucji pozwala na stabilne istnienie społeczeństwa obywatelskiego wewnątrz władzy sądowniczej takiego państwa, które chce być państwem (rządów) prawa, a nie chce stać się państwem rządów prawem.

Kontrola stanu trzeźwości pracowników – nowe przepisy w świetle dotychczasowych problemów. Czy słuszny kierunek zmian?

This article is devoted to the issue of controlling the state of sobriety of employees. It analyses recent legislative changes to the Labour Code, supplementing this act with provisions on controlling the state of sobriety of employees and controlling employees for the presence in their organisms of substances acting similarly to alcohol. These considerations were then related to the legal provisions regulating this issue so far and the problems signaled in this context. This made it possible to formulate some general conclusions on the appropriateness of recent legislative measures, focusing above all on finding an answer to the question of whether the direction of changes chosen by the legislator is able to meet the need to ensure safe working conditions for employees.

Artykuł został poświęcony problematyce kontroli stanu trzeźwości pracowników. Dokonano w jego ramach analizy ostatnich zmian legislacyjnych w Kodeksie pracy, uzupełniających ten akt o przepisy dotyczące kontroli stanu trzeźwości pracowników oraz kontroli pracowników na obecność w ich organizmach środków działających podobnie do alkoholu. Rozważania te odniesiono następnie do regulacji prawnych uprzednio normujących tę kwestię i sygnalizowanych na tym tle problemów. Pozwoliło to na sformułowanie kilku ogólnych wniosków na temat słuszności podjętych w ostatnim czasie działań legislacyjnych, skupiając się przede wszystkim na znalezieniu odpowiedzi na pytanie, czy obrany przez ustawodawcę kierunek zmian jest w stanie sprostać potrzebie zapewnienia pracownikom bezpiecznych warunków pracy.

Artykuł zmierza do ustalenia, czy przepisy ustawy zasiłkowej prawidłowo uwzględniają wypracowaną w doktrynie treść ryzyka czasowej niezdolności do pracy. Zasadnicza teza artykułu sprowadza się do stwierdzenia, że ustawa zasiłkowa koncentruje się na jednym aspekcie ryzyka – wpływie choroby na psychofizyczną zdolność do wykonywania pracy zarobkowej. Drugi aspekt tego ryzyka, czyli utrata/ograniczenie dochodu jest uwzględniony tylko w odniesieniu do ubezpieczonych pracowników, gdyż tylko do nich adresowany jest art. 12 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Brakuje przepisu na wzór regulacji zawartej w art. 12 ustawy zasiłkowej oraz § 49 SGB V, który przewidywałby zawieszenie prawa do zasiłku chorobowego w okresie osiągania dochodu, objętego składką na ubezpieczenia społeczne.

Celem opracowania jest ustalenie odpowiedzi na zasadnicze pytanie czy wniosek o zapewnianie dostępności, przewidziany w ustawie z 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1062 ze zm., dalej jako: UZD lub ustawa o zapewnianiu dostępności), mogą składać również osoby z niepełnosprawnościami zatrudnione w podmiocie zobowiązanym do jej zapewniania. Odpowiedź na zadane wyżej pytanie umożliwi ustalenie, czy osoby te mogą korzystać z tego środka prawnego w celu egzekwowania ochrony prawnej przewidzianej w obowiązującym ustawodawstwie pracy dla osób z niepełnosprawnościami. Będzie to wymagało w pierwszej kolejności zarysowania samej koncepcji dostępności oraz jej znaczenia dla ochrony praw i wolności osób z niepełnosprawnościami, w następnej kolejności zostanie podjęta próba określenia roli wniosku o zapewnienie dostępności poprzez ustalenie jego relacji z obowiązkiem nałożonym na określone podmioty. W dalszej części opracowania analizie zostanie poddany zakres podmiotów uprawnionych do złożenia wniosku, katalog podmiotów zobowiązanych do jego rozpatrzenia, jak również zasady i możliwe sposoby realizacji tego wniosku wraz z konsekwencjami braku jego realizacji. Całość wieńczyć będą konkluzje z przeprowadzonych rozważań, uzupełnione o ewentualne postulaty de lege ferenda.

Jak wskazuje analiza orzecznictwa, w praktyce zdarzają się (bynajmniej nie tak rzadko, jak mogłoby się wydawać) sytuacje, w których pracownik został bezprawnie zwolniony ze skutkiem natychmiastowym w trakcie biegu złożonego mu wcześniej wypowiedzenia, które także naruszało prawo. Wówczas aktualizuje się problem zbiegu roszczeń odszkodowawczych z obu tych tytułów. Wydawać by się mogło, że kwestia ta została w orzecznictwie przesądzona, jednak w ocenie autorki, należy na nią spojrzeć z nowej perspektywy z uwagi na argumentację zawartą w wyroku Sądu Najwyższego z 21 czerwca 2022 r., II PSKP 106/21, dotyczącą funkcji odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy za wadliwe wypowiedzenie i rozwiązanie umowy o pracę.