Praca i Zabezpieczenie Społeczne nr 6/2020

Zróżnicowanie w życiu społecznym i zróżnicowanie w prawie wzmagają wzajemne sprzężenie zwrotne w procesie rozwoju. Kodyfikacja prawa cywilnego w początku XIX w. zdawała się na pierwszy rzut oka gwarantować tryumf prawa równego dla wszystkich. Jednak po upływie półtora stulecia strony tak prostej umowy prawa cywilnego jak sprzedaż są zróżnicowane według ich statusu konsumenta lub przedsiębiorcy. Zgodnie z tą logiką zróżnicowania na przełomie XIX i XX w. powstała nowa gałąź prawa pracy. W tym względzie Leon Petrażycki (1867–1931) wprowadził fundamentalne rozróżnienie między pracodawcą a pracobiorcą, dla którego roszczenie o wynagrodzenie zabezpiecza potrzeby egzystencjalne jego i rodziny. Różni się więc ono od jakiegokolwiek standardowego roszczenia prawa cywilnego, np. z tytułu sprzedaży lub najmu.

W prawie Unii Europejskiej nie są dopuszczalne przepisy krajowe, z których wynikałoby, że sędziowie krajowi mogą być narażeni na postępowania dyscyplinarne z powodu wystąpienia do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z odesłaniem prejudycjalnym. Sama bowiem wizja wszczęcia w danym wypadku postępowania dyscyplinarnego z powodu takiego wystąpienia lub zdecydowania się na późniejsze podtrzymanie go może negatywnie wpłynąć na faktyczne wykonywanie przez sędziów krajowych uprawnienia i funkcji, o których mowa powyżej. Jednakże 26 marca 2020 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożone przez Sąd Okręgowy w Łodzi i przez Sąd Okręgowy w Warszawie są niedopuszczalne. Autor wyjaśnia powody uzasadniające powyższe rozstrzygnięcie.

Postępująca cyfryzacja gospodarki i kształtowanie się tzw. gospodarki współdzielenia skutkuje pojawieniem się nowych form zatrudnienia na rynku pracy. Jedną z nich jest praca platformowa (crowd employment), w której popyt i podaż na usługi spotykają się za pośrednictwem internetowej platformy. Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, jakie wyzwania dla zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy niesie pojawienie się i potencjalny rozwój pracy platformowej w Polsce. Autorka w pierwszej kolejności podejmuje próbę doprecyzowania zjawiska pracy platformowej, a następnie na podstawie dostępnych badań opisuje rozwój pracy platformowej w Polsce oraz charakteryzuje obszary wyzwań dla zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy w tej formie zatrudnienia.

Artykuł 28 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych umożliwia Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych umarzanie należności z tytułu składek. Wniosek płatnika jest rozstrzygany w formie decyzji. Od pewnego czasu problematyka umarzania należności z tytułu składek została przez ZUS „scentralizowana” i zajmuje się tym Centrum Umorzeń. Z teoretycznego i praktycznego punktu widzenia jest istotne, czy podmiotem wydającym decyzje jest Centrum Umorzeń (kierownik Centrum Umorzeń), czy Zakład Ubezpieczeń Społecznych działający poprzez Prezesa Zakładu lub pracownicy Zakładu działający z upoważnienia Prezesa ZUS.

Autor analizuje możliwość łączenia stypendium doktoranckiego z zasiłkiem macierzyńskim w razie urodzenia dziecka lub przyjęcia dziecka na wychowanie w czasie kształcenia w szkole doktorskiej. Ustawodawca, umożliwiając doktorantom dobrowolne przystąpienie do ubezpieczenia chorobowego, przyznał im również prawo do świadczeń z tego ubezpieczenia, jednak w praktyce może być ono całkowicie iluzoryczne. Doktorantom przyznane zostało prawo do stypendium doktoranckiego, które ma charakter obligatoryjny. Wprawdzie w razie urodzenia dziecka lub przyjęcia dziecka na wychowanie doktorant może zawiesić kształcenie, ale w okresie zawieszenia kontynuowana jest wypłata stypendium. Jeśli stypendium to zostanie zakwalifikowane jako wynagrodzenie uzyskiwane w ramach naukowoprawnego zatrudnienia, przepisy ustawy zasiłkowej wykluczałyby możliwość uzyskania zasiłku macierzyńskiego. Przystępowanie do ubezpieczenia chorobowego byłoby w tej sytuacji niecelowe. Nieuznanie zaś stypendium za sui generis rodzaj wynagrodzenia pozwalałoby na jednoczesne pobieranie zasiłku macierzyńskiego i stypendium, co byłoby niezgodne z celem i funkcją zasiłku macierzyńskiego, pozostając niezgodnym z systemowymi założeniami polskiego systemu ubezpieczeń społecznych.

Ubezpieczenie społeczne twórców i artystów — stan obecny i propozycje zmian — uwagi na tle projektu ustawy o statusie artysty zawodowego 

The author describes the applicable regulations regarding the social insurance of authors and artists. The article also assesses the direction of changes proposed in the draft law on the status of professional artist. As discussed the solutions in the field of social security for authors and artists require swift intervention by the legislator. At the same time, the proposals for solutions contained in the project are not consistent with the assumptions of the current social security system and may negatively affect the entire system in this form, leading to its greater disintegration. The proposed solutions can be improved with the involvement of experts into the field of social security system.

Autorka opisuje obowiązujące regulacje dotyczące ubezpieczenia społecznego twórców i artystów, ocenia również kierunek zmian proponowany w projekcie ustawy o statusie artysty zawodowego. Co do zasady obowiązujące w zakresie ubezpieczenia społecznego twórców i artystów rozwiązania wymagają szybkiej ingerencji ustawodawcy. Jednocześnie propozycje rozwiązań zawartych w projekcie nie są spójne z założeniami obowiązującego systemu ubezpieczeń społecznych mi mogą wpływać w tej formie negatywnie na cały system doprowadzając do jego większej dezintegracji. Proponowane rozwiązania można jednak poprawić, z udziałem specjalistów zajmujących się ubezpieczeniem społecznym.

Postanowieniem z 8 kwietnia 2020 r. wydanym w sprawie Komisja Europejska przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, C-791/19 R, Wielka Izba Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej zawiesiła stosowanie przepisów ustawy o Sądzie Najwyższym stanowiących podstawę właściwości Izby Dyscyplinarnej w sprawach dyscyplinarnych sędziów oraz postanowiła o powstrzymaniu się od przekazywania spraw zawisłych przed tą Izbą do rozpoznania składowi niespełniającemu wymogów niezależności wynikających z prawa Unii Europejskiej.

Autorka przedstawia wyrok Sądu Najwyższego dotyczący podstaw zatrudnienia ratowników medycznych, zgodnie z którym istota tej pracy nakazuje, aby jej świadczenie odbywało się w ramach stosunku pracy.